bildirgec.org

Herhalde herkes ya bir şekilde işini yetiştiremediğinden ya da haftasonu tatilinin kısalığı yüzünden düşünmüştür: bir hafta neden yedi gündür? Niçin sekiz, dokuz, vs. değildir de illa yedidir?Gün, ay ve yıl kavramlarını açıklamak isterseniz, bunlar astronomik birimlerdir ve fizik ile açıklanabilirler. Yani gün dediğimiz şey Yer’in kendi ekseni etrafındaki dönüşünün süresidir. Benzer şekilde ay Dünya’ya göre Ay’ın, yıl ise Güneş’e göre Yer’in tur süreleridir. Peki bu matematiksel niceliklerle tek ortak paydasının gün olduğu hafta kavramı da ne oluyor ve niye periyodu yedidir?

Ama yedinin serüvenine geçmeden önce hafta kelimesini ve kavramın kendisini de biraz irdelemek lazım. Semantik kökenine baktığımızda, Türkçe’de erken örnekleri 14. yy’a kadar takip edilebilen ‘hafta’ sözcüğü aslında Farsça’da yedi anlamına gelen ‘haft’ (heft okunur) kelimesinden türetilmiştir. Bu sözcüğü de ilk kez Avesta’da, Zerdüşt’ün dörtlüklerini topladığı ve kullandığı Hint-İran diline de adını veren kitapta görürüz (yani nereden bakılsa 3500 yıllık bir sözcüktür).Bizim coğrafyamızda izi kolay sürülse de batı dünyasında bugün kullanılan ‘week’ kelimesine ulaşılması daha bir çetrefillidir. Kesin olarak bildiğimiz Romalılar’ın yüzyıllarca hafta kavramı olmadan gayet mutlu mesut yaşadıklarıdır. Fakat ne zaman Roma Ordusu 1. yy civarında Zerdüştlüğün bir mezhebi olan Mitraizm’le tanışmış, hafta kavramıyla beraber diğer kültürel öğelerini de benimsemeye başlamıştır. Ancak Romalılar’ın hafta kavramından pek haz aldıkları da söylenemez. Öyle ki bu kavram için kullandıkları kelimeler öylesine ve alelade sözcüklerdir. Bir süre ‘hebdomas (yedi gün)’ (Eski Yunanca hepta-‘dan türetme) bir süre de ‘septimanus (yedi kat)’ (Latince septa-‘dan türetme) demişlerdir. Yeri gelmişken ekleyelim, hafta anlamına gelen ve bugün hala kullanılan Fransızca ‘semaine’ ve İspanyolca ‘semana’ yine septimanustan türetilmişlerdir.

Mitras Rölyefi

Bir süre sonra kuzeydeki Keltler de hafta kavramını öğrendiler. Şimdi problem bu kavrama kendi dillerinde bir isim takmaktı. Bu ismin daha önceden de bir anlamı olması gerektiğinden Eski Norveççe’de değişim anlamına gelen ‘víkja’ kelimesinden türetme ‘wikon’ sözcüğünü kullandılar. Kısa keselim, bu kelime de yaklaşık 1500 yılda wice-wyke-wic yoluyla bugün kullanılan ‘week’ sözcüğüne döndü.Kullanılan isimlerin kökeni böyle. Peki günleri gruplandırma ve hafta kavramının mimarları kimdir?Hristiyan yaratılış teoricilerine göre bu doğal bir çıkarımdır. Neticede tanrı evreni altı günde yaratmış, yedinci günde de dinlenmiştir (yahudilerin sebt günü = cumartesi). Ancak ne var ki yedi günlü hafta kavramı en eski yahudi kavimlerinden önce de kullanılıyordu.Diğer bir orjinal teori geometrik mantıkla alakalıdır. Yedi teneke kutuyu bir iple bağlamaya çalışın. Sıkı bir denk yapıldığında bir teneke ortada olmak üzere her zaman mükemmel bir altıgen elde edilir. Bunu 3, 5 ya da 6 tenekeyle denediğiniz de ortaya çıkan şekil dengeli olmayacaktır. Teoriye göre bu özelliği keşfeden antikçağ insanları buna mistik bir anlam yüklemiş olabilirler.Ama en geçerli ve ispat sunulabilen teori bunu Babilli astronomların bulduğudur. Babilliler, Eski Mısırlılardan aldıkları ve bizimde bugün kullandığımız 24 dilimli bir saat kullanıyorlardı. İşte herşey bir astronomun çıkıp Güneş (Şamaş), Ay (Sin) ve o zaman bilinen beş gezegen-tanrıyla (Satürn (Ninurta), Jüpiter (Marduk), Mars (Nergal), Venüs (İştar), ve Merkür (Nebo)) 24 saati çağırmasıyla başladı. Saatlere sırayla isim verilmeye başlandığında iki özellik ortaya çıkmıştı:1. Dağılım kendini yedi günde bir tekrar ediyordu, ve2. Hergünün ilk saatinin isimi başka bir gökcisiminin adına denk geliyordu.

Gün Heptagramı

İşte bu özellikleri keşfeden Babilliler her günü ilk saatinin adı olan gezegen-tanrı ile çağırmaya başladılar ve hafta kavramını yarattılar. Her nasılsa bu adet daha sonraki medeniyetlere de geçti ve bugün ingilizcedeki günler ortaya çıkmış oldu.

Dikkat edilirse gün isimlerinin çoğu Anglo-Sakson tanrılardan gelmektedir. Bunda da aslında hafta kavramını Britanya İmparatorluğunun Dünya’ya dağıtmasıyla alakası vardır. Türkçe’de ise çoğunluğu Farsça’dan gelmekle beraber gün isimleri numaralandırma mantığıyla adlandırılır.Son olarak tarih boyunca her medeniyet yedi günlü hafta sistemi mi kullanmıştır? Tabi ki hayır. Eski Mısırlılar haftayı 10 gün olarak tanımlarken Mayalar 13 ve 20 günlük haftalar kullanmışlardır. SSCB ise 1929-30 yıllarında 5, 1931-40 arası 6 günlük haftalar kullanmıştır.Kaynaklar:
* http://en.wikipedia.org/wiki/Week* http://www.webexhibits.org/calendars/week.html* http://www.takeourword.com/Issue104.html#Spotlight