Bugün size “dünya sevmek için çok küçük” diyen İran’ın hüzünlü kadın şairini, ismini söylemesi zor olan; ama inanılmaz şiirler ve inanılmaz bir hayat yaşayan, Onat Kutlar’ın yakın arkadaşı olan Furuğ Ferruhzad’ı anlatmaya çalışacağım. 1967 yılında henüz 33 yaşındayken, soğuk bir kış günü, trafik kazasıyla hayata gözlerini yuman, boşandıktan sonra bir daha oğlunu hiç görmeyen, zamana inanmayan, belki de zamana hiç inanmadığı için o günler isimli bir şiir yazan Furuğ’u. Hiç görmediği oğlu büyüyüp İngiltere’ye mühendis olmaya gidecek ve 1 yıl sonra bu işi bırakıp ressam olacaktı. Ressam olduktan sonraysa annesinin şiirlerinin peşine düşecek ve annesini resmedecekti. Hatta İran’a geri dönüp, orada yaşayacaktı. Ancak daha buraya çok var.İlk önce hafifin kültür sanat habercisi gibi oldum diyerek başlayayım. Aslında kadın şairler gibi bir şey yapmak istemiştim. O yazıya başladım. Sonra sıkıldım, onun yerine Furuğ’u anlatmak daha keyifli geldi. Hem çok önemli bir şair olması, sinemayla sanatla iç içe bir hayat geçirmesi hem de hayatını yeniden kurma cesareti olan kadınlardan biri olması bu karara varmamda etkendir. Ortadoğu edebiyatı ya da Fars edebiyatı büyük bir hazinedir aslında. Ama nedense göz ardı edilmiş, ülkemizin belki batıyla yapmaya çalıştığı tango gibi ilgilenilmemiş. Onun yerine yüzümüzü batıya dönünce daha modern olduğumuzu düşünmek hoşumuza gitti. Bunu başaramayanlar ise oryantalist bakmayı tercih ettiler. Neyse bunlar ayrı bir tartışmanın konusu diyerek ve tabii ki arada cümlelerimi fırsatını bulmuşken sıkıştırarak, Furuğ’a geçiyorum.
Geçip gitti kirpiklerimin arasından. …
Kendisiyle yapılan bir röportajda neden şiir sorusuna şöyle cevap vermiş:*-Belki teselliyi şiirde aradığım için, belki de söyleyemediklerim için.
1935 yılında İran’da doğan Furuğ; albay bir babanın 3. çocuğuydu. (Furuğ Farsça Frug diye yazılıyormuş ve anlamı ışık. )7 kardeşli bir aileydi. Anne ev hanımı, dindar ama o dönem için ilerici bir kadındı. Baba milliyetçi, asker, sıkı disiplin uygulayan biriydi. O dönem 2. Dünya Savaşı’na yaklaşılan, İran’ında karışık olduğu bir dönem. Bir yanda Şah Rıza, bir yanda onu devirmeye çalışan Humeyni. Ergenlik döneminde Furuğ; kız sanat okuluna devam ederek orada biçki nakış, resim gibi alanlarda eğitim aldı. İlkokulu bitirdikten sonra gazeller yazmaya başladı. 17 yaşına geldiğinde ise Perviz Şapur ile evlendi. Furuğ evlendikten sonra eğitimini bırakmaz. Eğitimi ve evliliği birlikte yürütür. Kocası Perviz Şapur İran’ın tanınmış simalarından ve ondan çok büyük. Yazar ve aynı zamanda karikatürist. Bir kaynağa göre evlenmeyi Furuğ ister. Perviz Şapur’u görür görmez aşık olmuştur. Aile bu evliliğe karşı çıkar. Buna rağmen Furuğ evlenir. İlk baş kaldırısı böyle olacaktır. Bu evliliğin isteyerek mi, zorla mı olduğuna dair bir bilgi yok.Tek bildiğimiz 1 yıl sonra oğlu Kamyar’ı doğurduğu ve sonraki yılda boşandığı. Boşandıktan sonra oğlunun velayeti babaya verildi. Yıl 1954’dür. 1958 yılına gelindiğinde yaşamında iki önemli olay olur. Birincisi İbrahim Gülistan ile tanışması, ikincisi 2 şiir kitabının yayımlanmasıdır. Sadece şiir yazmaz; sinemayla, fotoğrafla, resimle ilgilenir. Ülkesinin sorunlarına sırtını dönmez, hayatını ve ülkesini sorgular.O dönemki İran’a bir göz atarsak; Şah Rıza Pehlevi baştadır. Irak’ta monarşi yıkılmış. Batıyla temas halinde olan İran ile Irak’ın arası açılmaya başlamıştır. Aynı zamanda cüzzam o dönem etrafı kasıp kavuran bir hastalıktır. Cüzamlı mahalleler lanetlenmiş olarak kabul ediliyor ve dışlanıyordu. Oysa o cüzamlılarla ilgili birçok hayır işinde yer alır. Tahran’daki cüzzamlılar evinde çalışmaya başlar. İnsanların girmeye korktuğu mahallelere gider.
İlk şiir kitabını 16 yaşında Esir ismiyle yayınlar. Kitap Türkiye’de yok. Ya da ben bulamadım diyeyim. Bu yüzden nasıl bir kitap olduğunu da bilmiyorum. Daha sonra ikinci kitabı Tutsak gelir. Bu kitabı boşandığı eşi Perviz Şapur’a adadığı söylenir. Hayatındaki dönüm noktalarından biri İran’lı yönetmen İbrahim Gülistan ile tanışması olur. Gülistan’da İran’ın aydınlarından, Hemingway çevirileri yapan, öyküler yazan entelektüel bir kimliktir. Kendine ait film şirketi vardır, Gülistan’ın. Onun asistanlığını yapmaya başlar. Bu sayede sinema öğrenir ve şiirlerinde daha keskin çizgiler kullanmaya başlar. 1959 yılında İngiltere’ye sinema öğrenmeye gider. Kara Ev adını verdiği cüzzamlılar ile ilgili bir film çeker.. Filmi birçok festivalde ödül alır. Yıl 1963’tür. Bu esnada tanıştığı cüzamlı çocuk Hüseyin Mansur’u evlat edinir.Aynı yıl Unesco Furuğ hakkında bir belgesel yapar. Ünlü yönetmen Bernardo Bertulucci İran’a gelerek Furuğ hakkında bir film çeker.1999 yılında İranlı yönetmen Abbas Kiyarüstemi Rüzgar Bizi Sürükleyecek filminin adını, Furuğ’un bir şiirinden alıntı yaparak koyar.Şiirlerinde kadın sorunlarını, İran’lı kadınları ele alır. Kadınların ayrımcılığa uğramasına şiddetle karşı çıkar. İran’daki ataerkil yapı baş sorunudur. Hayatı boyunca bununla kavga eder. Boşanmasıyla ki o dönem İran şimdiki döneme göre çok daha modernist, batıyla flört halindeydi. Buna rağmen boşanma yerden ziyade zaman olarak 1950’li yıllar için büyük olaydı. İlk önce kendi hayatını sorgular. Albay olan babasıyla arası açılır. Kardeşlerini varolan düzene karşı çıkmadıkları için sorgular. Toplumsal baskılar, İran’ın aykırı yüzü olarak en sonunda dayanamaz ve çareyi kaçmakta bulur. Her şeyden önce bir aydındır. Şiirlerinde ve resimlerinde cinsellikte vardır.Kendi sesinden şiirlerini dinlemek isteyenleri şöyle alayım.Farsça bilenleri şöyle alayım.1967 yılında arabasıyla giderken, çocukları taşıyan servis aracına çarpmamak için direksiyonu kırar. Buna rağmen servis aracına yandan hafifçe çarpar. Sert fren sonucu başını cama çarpmıştır. Yine de dayanamaz, arabadan çıkar. Çıktığı an yere yığılır ve bu sefer taşa başını çarpar. Oğluyla hiç yaşayamayan Furuğ çocuklar için ölür, bir nevi. Yattığı yer Zahir- al Doleh mezarlığıdır. Oğlunun bir şair ya da yazar olmasını ister. Oğlu da bir arada olmadığı annesinin sözünü yerine getirir. Figüratif çalışan bir ressamdır.Oğluna hitaben:
seni istiyorum ve biliyorumasla koynuma alamayacağımısen o aydın ve pırıl pırıl gökyüzüsünben bu kafeste bir tutsağım
yorumlar
Furuğ Ferruhzad;işte böyle olunsaydıböyle bakılsaydıböyle yaşansaydı dedirten…nevdalist söyleyecek o kadar çok şey var ki aslında…devamı gelsin bu yazıların…bazıları oryantalistlere bazıları modernistlere bazıları batıya yanaşsın dursun ben burda olacağım olmam gereken yerde…
Paylaşımınız için çok teşekkür ederim.
nevdalistTeşekkür ederimFuruğ Ferruhzad’ı tanımıyordum gerçekten şimdi detaylı incelemeye aldım sayende..
@nevdalist, eline sağlık güzel bir çalışma olmuş. 32 yıl çok erken gelen bir ölüm olmuş, hem de çocuğuna hasret gitti yaniii:((
Harika bir anlatım tarzı, cümleler herzamanki gibi akıcı..Bu tür araştırmaları seviyorsan, belki biliyorsundur, Alkım Basım A.Ş. nin her hafta çıkan bir dergisi var, 4 yazarın veya şairin eserlerini bir arada anlatıyor..Şiddetle tavsiye ederim, eline sağlık…
yazı için teşekkürler…çok güzel anlatmışsınız..keyifle okudum
güzel yazı elinize sağlık
le vent nous portera
iran edebiyatı, sineması hep yaralayıcı ama gizli kalmış, keşfedilmeyi bekler, keşfetmek ayrı bir keyiftir, büyüler belki, filmlerinde ağlatır (utanç, kaplumbağalar da uçar…) ben bir tek yky’ dan sadık hidayet i bilirdim, o da karışık, kör bir baykuş misali… nevdalist de bizlerle paylaşmış bizler için de onun için de ayrı bir keyif…
Nevdalist, senin bu arastirmaciligina bayiliyorum inan. Bir filim gibi okudum. Tesekkür ederim…
Gerçekten güzel bir araştırma ellerine sağlık..
hafif sağolsun 404 hatası veriyor, yine. bir yorum yazmak için göbeğim çatladı, yüzüm pörtledi.velhasıl beğendiğinize sevindim. PBK; K dergiden bahsediyorsun galiba. gerçekten güzel dergi.zoey, seninle zevklerimiz çok örtüşüyor zaten.insan öykülerini sevdiğimi sizlere ara ara söylüyorum zaten. cesur bir kadın, sanatçı bir kadın aynı zamanda. hayat bu kadar zor olmamalıydı, onun için. geçende fevkulbeser’in bir yazı yaratamak blogunda bir hayat yaratmaktan daha zor değildir nasılsa demiştim. çocuğunu göremeyen, onunla birlikte olamayan bir kadın yeni bir hayat yaratıyor kendine. ailesi yok, babası yok; tek başına. bu tarz örnekler asıl iyi örnekler. yoksa çağla kubat falan hikaye. bıkmıyor, yorulmuyor, intihar da etmiyor üstelik. hayata tutunmaya devam ediyor. ki kimi şiirlerinin nilgün marmara’yı hatırlattığını da ekleyeyim.öyle işte! çenem düştü yine.
ellerınıze .yureğinize, seçiminine sağlık.teş.edıyorum.keyıfle ve öğrenme sevdası ile okudum.
Gözel bir yazı olmuş. Teşekkürler.
ohh misler gibi bedavadan bilgi sahibi oldum..yazarın elleri dert görmeye..hoş yazar da “aman efendim odun kafanıza 2 damla bilgi zerk etti isek odur bizim karımız ” diyebilir..haklıdır netekim..ezcümle eyvallah nevda..
ben niye varım saat12; halkıma hizmet için 🙂
ilaç gibi geldi denir ya, aynen öyle nevdalist, sağolasın.
.
……
”…”
????
_/) _/) _/)denizler yelkenle dolsun…
Yoksa siz bizim layemutlaştırdıklarımızdan değil misiniz?
bir damlada bensen bir damla dabiz sende damladamla bize sen de
nevdalist ellerine sağlık..
şöyle gece gece oğluna yazdığı tutsak şiirini ekleyeyim.
İşte İran’daki kadınların halen temel insan hakları kısıtlanmakta.Ama bir şair olarak etkileyici bir şairmiş.Paylaşım için teşekkürler…
çaresizliği nasıl güzel anlatmışş…
geçen gün yazmaya fısatım olmadı. şimdi düşüncelerimi ekleyeyim. şiirle aram çok iyi deil. ancak furug’un hayatını okuyunca üzülmüştüm. aynı zamanda sevindim de. zorunluluk olsun diye evliliğini sürdürmüyor, başarılı bir kadın oluyor. çocuğundan ayrı kalması ise çok üzücü.
furuğ’un can yayınlarından yeryüzü ayetleri adlı bir şiir seçkisi yayımlandı, en güzel şiirlerini o seçkide bulabilirsiniz..yazı çok akıcı, çok keyifli olmuş, ellerinize sağlık..
nerelerdesin kahraman? hani yeni kitap tanıtımları bakayım? ama lütfen en çok satılanlardan değil, biraz da raflarda kıymeti bilinemeyenlerden bahset…
cihan aktaş ın p.tesi taraf’ta şair üzerine güzel bir yazısı vardı.
şayet bir gün, ey gökyüzükanatlanırsam bu sessiz evdenağlayan çocuğa nasıl söylerimtutsak bir kuşum vazgeç benden
benim sana hediyem zoey. elimden bir tek bu geliyor.
bendende sana nevdalist;
mutsuzumverandaya çıkıyorum ve hissediyorum parmaklarımlagergin cildini geceninkimse takdim etmeyecek benigüneşekimse götürmeyecek beni kırlangıçların şölenineuçmayı hayal eden kuşölmek üzere.
ençok da çocuğundan yıllarca ayrı kalması dokundu bana. 2 insanın öyküsü var aslında yazıda. annesini okurken oğlunu düşündüm…ellerine sağlık!
expresyon buraya yumruk havaya….daha çok yorum yap, boş bırakma buraları.
geldim bebişim :)buralardayım artık. 1 yıldır kafayı taktığım bir yazı vardı hafifte, ona ahkam yazmak için antrenman yapmaktayım…
ooo, yavrum seni de dürtmesek yerinden kıprdamıyorsun. hafif gecelerine ak biraz, yazılar seni bekler.şu yazıya da hemen yaz, ben de burdayken okuyayım.
dünya sevmek için çok küçük!
pek kucuk pek,Dunyanin Ebati ne iki sevdirmeye yetecek curumu olsun
havada aşk kokusu var, pek güzel.dünya ise herşey için çok küçük. ya da ben çok küçüğüm, bilemedim şimdi.
küçücük de olsa bir insan ve dahi onun yüreği, dünyaya sığmaz, sığamaz.işte bu yüzden dünya çok küçük!…ya da şöyle diyelim:koskoca bir dünya, bir insan yüreği etmez!
pilli patim, pek bir romantik gördüm seni. çok güzel bir cümle olmuş. böyle şeyler yazmayın ama, şaşırıyorum, heyecan yapıyorum. sonracığıma ne yazacağımı bilmiyorum. ben düz cümlelerden anlıyorum. misal: “ali topu at”
🙂 yeni kelimeler gerek bana @nevda! cümleleri ters yüz edip kullanasıya eskiyorlar diye… bak aynı zamanda, yeşeriyorlar yeni cümlelere karışıp dizildiklerinde: misal;”ali topu atarken gülümse”
başını taşa hiç vurmamış dedi bir arkadaşım. acayip bir cümle. ben misal başımı taşa vurduğumu sanıyordum. sonra bir olay oluyor, anlıyorsun ki başım taşa hiç değmemiş ben öyle sanmışım.kelime değil, cümle seviyorum ben. tek başına çok öksüz kalıyorlar. cümleleri biriktirmek, saklamak da lâzım. gün gelir günyüzüne çıkarlar. üstelik onlar bilir zamanı.
yazınızla canlanmış… çok güzeldi…teşekkürler nevdalist
ben teşekkür ederim, güneşedoğru. şimdi oturup bu yazıyla da ilgili açıklama yapmam lâzım. yanlış hatırlamıyorsam çoğunluğu çeviriydi. şimdi bu da yanlış o zaman.ya da ben bu işleri bırakmalıyım. çok pis rahatsız oldum ve huylandım.
teşekkürlerelektronik sigaraelektronik sigara fiyatelektronik sigara ego-t