bildirgec.org

İsviçre frangının üzerinde Le Corbusier‘nin resminin oluşu Türk mimarlar tarafından şaşkınlıkla karışık bir hayranlıkla karşılanır. Ülkemizde mimarlara pek değer verilmediği, hala ne iş yaptıklarının anlaşılamadığı savı büyük ölçüde doğrudur. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı‘nın ne hususta çalıştığı kimilerince hala bir muammadır. Yirmi Türk Lirasının arkasında Mimar Kemaleddin’in resmini görüp “Bu adam da kim?” diyen vatandaşlarımızı da bu gibi sebeplerden ötürü anlayışla karşılamak gerekir. Mimar Kemaleddin’e Türk Le Corbusier’si demek biraz aşırıya kaçmak olsa da kendisinin -Dünya için bile tarihi bir değişim dönemine rastlayan yaşamı da göz önünde bulundurularak- Türk mimarisine-Türk Mimarisi diye bir kavramın oluşması da dahil olmak üzere-katkıları yadsınamaz.

Yirmi TL Üzerinde Mimar Kemaleddin Portresi ve Gazi Ünivesirtesi Rektörlük Binası

Mimar Kemaleddin Bey(1870-1927)

Kemaleddin Bey 1870 senesinde bir bahariye subayının tek çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya gelir. İlkokulu burada okuduktan sonra babasının görevi sebebiyle Girit’e gitmek durumunda kalır, orada Fransızca ve Arapça derslerine başlayıp, İstanbul’a dönünce de bu iki dili oldukça ilerletir. Liseden sonra mühendislik bilimlerine ilgi duyduğu için kaydolduğu Hendese-i Mülkiye Mektebi‘ni (İstanbul Teknik Üniversitesi) birincilikle tamamladıktan sonra, burada öğretim görevlisi olan Alman mimar August Jachmund‘a asistan olarak atanır. Osmanlı mimarisini incelemek için İstanbul’da bulunan Jachmund, Kemaleddin Bey’in öğrenci olduğu yıllarda Sirkeci Garı’nın tasarımında görevlidir. Kemaleddin Bey de bu oryantalist üsluptan etkilenir, bu etkinin izlerini sonraki yıllarda tasarladığı Edirne Garı gibi yapıtlarına da yansıtır.Hendese-i Mülkiye’deki görevini dört yıl boyunca sürdüren Kemaleddin Bey bir yandan da açtığı özel bürosunda İstanbul’un çeşitli yerlerine inşa edilen köşk ve konakların tasarımını yapar. Jachmund’un da teşvikiyle aldığı devlet bursuyla mimarlık eğitimi için Berlin’e, Charlottenburg Technische Hochschule’ye (Charlottenburg Teknik Yüksekokulu, günümüz Berlin Teknik Üniversitesi) gönderilir.Okuldaki eğitimini iki yılda tamamlar ve Almanya’da iki yıl daha kalarak bazı mimarlık bürolarında çalışır, deneyimini, görgüsünü artırır.

Sirkeci Garı, İstanbul, August Jachmund, 1890

Tükiye’ye dönüşüyle Handese-i Mülkiye’ye mimarlık ve inşaat mühendisliği öğretim görevlisi olarak atanır. Bu sayede de ulusal mimarlık düşüncelerindeki gelişme ivme kazanmaya başlar. 1908’de ilk meslek odası olan Osmanlı Mimar ve Mühendis Cemiyeti’ni kurar. Meşrutiyetin ilanından sonra, 1909 yılında Evkaf-ı Hümayûn Nezareti’nde (bugünkü Vakıflar Genel Müdürlüğü) inşaat ve tamirat müdürü olarak çalışmaya başlar ve bu görevi 1919 yılına kadar sürdürür. Bu dönem kendisinin en verimli, mimarlık açısından en önemli eserlerini verdiği dönemi olur. Kamer Hatun Camii (Beyoğlu, 1911); Birinci (Eminönü, 1911), Üçüncü (Beyoğlu, 1911), Dördüncü (Eminönü, 1912-1926) Vakıf Hanları; Vani Efendi Medresesi (Eminönü, 1911); Kuloğlu Camii (Bostancı, 1913), Mahmud Şevket Paşa Türbesi; Medreset-ül Kuzat, Sultan III. Mustafa Mekteb-i İptidaisi (Üsküdar, 1917); Dar-ül Ülum (Medine, 1915) bu dönemde tamamladığı eserlerdendir.

Dördüncü Vakıf Hanı (günümüz Legacy Ottoman Hotel), Eminönü, Mimar Kemaleddin (1911)

Bir yandan tarihi yapıların, bakım, onarım ve restorasyonlarını sürdürmekte bir yandan da Osmanlı mimarlık ilkelerini daha ayrıntılı inceleme, kendi üslubunu oluşturma ve ulusal mimari konusundaki fikirlerini geliştirme şansı bulur. Sultan Ahmet, Ayasofya, Yeni Cami Hünkar mahfili, Fatih Camisi ve Tabhanesi ile Arap Camisi ve Nuruosmaniye Camisi onarımları belge ve çizimlerine ulaşılabilmiş restorasyon çalışmalarındandır.

Mimar Kemaleddin’in bir çizimi

Kemaleddin Bey çalıştığı kurumun kadrolarını genişleterek, kurumu bir mimarlık ve inşaat bürosu gibi çalışmaya teşvik eder. Bu büro mimarın fikir ve eğilimlerini yurdun çeşitli yerlerinde uygulayan bir grup mimar ve inşaat mühendisi yetiştirir, bu sayede Mimar Kemaleddin’in izleri kendisine ait olmayan kimi eserlerde de gözlemlenebilir. Bunun en belirgin örneği olarak İzmir, Mimar Kemaleddin Caddesi sayılabilir. Restorasyon çalışmaları sürerken Mimar Kemaleddin bir yandan da Şark Demiryolları Şirketi adına dört istasyon tasarlar. Filibe, Selanik, Edirne ve Sofya’da olan bu istasyonlardan tasarımına II. Meşrutiyet‘in ilanından sonra başlanan Edirne Karaağaç Gar binası günümüzde Trakya Üniversitesi rektörlük binası olarak kullanılmakta. Balkan Savaşları’nda Edirne’nin kurtarılmasından sonra yapımına başlanan binanın Dünya Savaşı sebebiyle yapımına ara verildiği ve ancak 1930’larda kullanıma açılabildiği biliniyor.

Filibe Garı, Bulgaristan, Mimar Kemaleddin

I.Dünya Savaşı’ndan sonra İttihat ve Terakki’nin nüfuzunu kaybetmesiyle, Evfak-ı Humayun’daki görevine son verilir. Kondüktör Mektebi Alisi‘nde “Fenn-i Mimari”, Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi‘nde “Mimari ve Demir İnşaat” derslerini vermeye başlar. 1922’de Mescid-i Aksa‘nın onarımı için davet edilir ve Kudüs’e gider. Cumhuriyet’in ilanından sonra Evfak’ı Humayun’daki görevine yeniden atanır ve yeni başkent olarak düzenlenen Ankara’daki proje ve tasarımları üstlenir. Burada ariyeriyle birlikte yaşamını da, tasarımını Vedat Tek‘ten devraldığı son ve belki de en bilinen eseri Devlet Konukevi’ndeki (Ankara Palas) odasında beyin kanaması sonucu 17 Temmuz 1927’de noktalar.

Ankara Palas (Devlet Konukevi), Mimar Vedat Tek ve Mimar Kemaleddin (1927)

Mimar Kemaleddin, kısa denebilecek yaşamına savaşlar sebebiyle sayısız projesi tamamlanamamış dahi de olsa birçok ödül, fikir ve eser sığdırır. Henüz öğrenciyken aldığı ödüllerin peşinden, Mescid-i Aksa ve Kubbet-üs Sahra restorasyonları sebebiyle prestijli RIBA (the Royal Institute of British Architects) onur ödülüne layık görülür. Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığına damgasını vuran Birinci Ulusal Mimarlık Akımı‘nın öncülerindendir. Bu akım geleneklere dönüş niteliğinde olup, bağımsız Türkiye’yi temsil eden, taklitçilikten uzaklaşma yolunda atılan adımlardandır.Birinci ve İkinci TBMM binaları, Etnoğrafya Müzesi, Türk Ocağı (günümüz Resim Heykel Müzesi), Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü, Osmanlı Bankası gibi binalar bu akımın temsilcisi olan ve kimileri yabancı mimarlar tarafından tasarlanan Erken Cumhuriyet Dönemi binalarıdır.

Osmanlı Bankası (Günümüz İş Bankası), Ankara, Mimar Guilio Mongeri (1926)

Mimar Kemaleddin’in 1919 sonrası başlıca eserleri: Türkiye’deki ilk çok katlı sosyal konut uygulaması olan Lâleli Harikzedegan(Tayyare) apartmanları (bugünkü Merit Antik Oteli); Ankara’da Devlet Demir Yolları merkez binası, İkinci Vakıf Apartmanı, Gazi Üniversitesi Rektörlük Binası ve Muallim Mektebi’dir (Eğitim Enstitüsü).

Tayyare Apartmanları, İstanbul, Mimar Kemaleddin (1922)

Dördüncu Vakıf Hanı, İstanbul, Mimar Kemaleddin (1926)

İkinci Vakıf Apartmanı (günümüz Küçük Sahne) Mimar Kemaleddin (1927)

Gazi Üniversitesi Eğitim Enstitüsü, Mimar Kemaleddin (1930)

Mimarın ölümünden sonra 1930 yılında tamamlanan Muallim Mektebinden sonra Birinci Ulusal Mimarlık dönemi kapanmış ve yurtdışından gelen mimarların etkisiyle ortaya çıkan İkinci Ulusal Mimarlık dönemi başlamıştır.Kaynaklar:Mimar Kemaleddin: Tarihin Dönüm Noktalarında Bir Yaşam (1870-1927) [Online Sergi]Mimar Kemalettin, VikipediMimarlık Müzesi, Portreler ArşiviMerkez Bankası ArşiviMimarlar Odası Ulusal Sergi