Her gun medyada, internette ilginc iddialarin oldugu haberlerle karsilasiyoruz. Astroloji, UFOlar, yeraltindan gelen sesler, Ay’in oteki yuzu, Mars’ta insan yuzu ve piramitler, kayip kitalar ve irklar, uzaydan gelen DNAlar, hatta evrenin ve hayatin olusumunu kutsal kitaplar ve birtakim arkeolojik bulgularla kanitlamaya calisan son derece sansasyonel iddialar karsisinda zeki ve egitimli insanlar bile yanilgiya dusebiliyorlar.Bu iddialarin cogunun tersini ispatlamasi zor olmasindan dolayi, tembel bir zihne bombardiman halinde tekarlanan yanlis bilgiler bir sure sonra kendini kabul ettiriyor ve problem burada basliyor.Ama iddialari basariyla yikanlar da var, mesela son olarak Fransiz firmasi Dassault Systèmes‘den bir grup muhendis Khufu Piramit’in nasil yapildigina dair “Rampa teorisi”ni one surdu ve yazilimlariyla yil yil piramidin insaat sahfalarini anlatan su raporu sundular. Boylece pramitlerin uzaydan gelen ustun bir irk ve uzay teknolojisi ile yapildigini iddia eden bir takim spiritualist akimlarin da hizaya getirilmesi saglandi.Nedir sozdebilim ve cogunlugu bilimsel egitim engelli cahil bir millet olarak, sozdebilimin getirdigi yanilgilari nasil onleyebiliriz; gercekle yalana ulasmak icin, sorgulama yetenegini nasil kazanabiliriz?Sozdebilim konusunu burada tartismaya aciyorum ve goruslerinizi bekliyorum. Ozellikle insanlarin neden zihinsel istismara bu denli acik oldugunu, soylenen herseye sorgulamadan inanmak istedigini, ve bir grup insanin cogunlugu yalan bilgiyle yaniltmak istedigini merak ediyorum.Yazi uzun bir sureye dagitilarak birkac bolumde olacak, Wikipedia’nin “Pseudoscience” sayfasini mumkun oldugu kadar aslina yakin tercume edilip birtakim katkilarla gelistirilecek.Sozdebilim Tanimi
Sozdebilim, bilimsel gibi gorunmekle hicbirbilimsel method kullanmadan, cogu zaman bilimsel cevrelerde kabul edilmeyen bir inanc turudur.Sozdebilim (pseudoscience) Yunanca “sahte”(pseudo), Latince “sistemli bilgi” (scientia) dan gelen bir terimdir. Sozdebilim konulari hassaslik gostermeden veya yaniltici sekilde bilim olarak gosterilir. Dogal olarak da sozdebilimciler bu tanimlamaya karsidirlar.Bilimsel okur-yazar olmak bilim ile astroloji, yalanci doktorluk, buyuculuk ve hurafelerden olusan sozdebilimi ayirt etmemizi saglar.Birlesik Devletler, Maryland Universitesi bu konuyu cok ciddiye alarak ogrencilerin bilim ve sozdebilimi ayirt edebilmeleri icin ders programi hazirlamis.Sozdebilim belirsiz, abartili, test edilemeyen iddialardan olusur; curutme yerine tasdik etmeyi guder; ve olayin uzmanlarca test edilmesini ongormez, teorilerin gelismesinde ilerleme elde etmez.Bir bilginin, yontem seklinin veya uygulamanin bilimsel oldugunu anlamak icin iki prensip uygulanir:1)Tekrarlanabilirlik (deneyin ayni sartlarda yapilmasi her defasinda tekrarlanan sonuc)2)Ozneler-arasi dogrulanabilirlik (iddianin farkli kisler arasinda dogrulanabilmesi)Bu iki prensiple dellilerin tekrardan uretilebilirligini, ve olcululebilirligini test edip iddianin herkes icin gecerli ve guvenilir olup olmadigini anlariz. Bilimsel olan deneylerde oznel onyargiyi elemek icin cift-yonlu-kor deneyler ve istatistiksel ornekleme methodlari kullanilir. Sonra da bu bilgiler , cevre ve deney sartlarini da kapsayarak, kayida gecer ve bilimsel uzmanlar tarafindan gozden gecirilir(peer review). Bu gozden gecirme sonrasi ya iddia curutulur ya da yeni deneyler yapilarak iddialrin dogrulanmasi/curutulmesi saglanir. Ve istatistiksel faktorler belirlenir: sans eseri mi , guvenilir mi, hata orani nedir, gibi .Bilim ve sozdebilim tarih boyunca nasil ayirt edildi?Bir sonraki bolumde.