Eskiden politik dalga geçme metinlerine satire denirmiş, hiciv gibi birşey yani. Kral kafanı uçurmasın diye ince ince dalga geçiyorsun, ya anlamıyor, ya da ondan bahsedildiğini ispat edemiyor… Herneyse, kelimenin anlamı web’de biraz değişmiş. bir süredir “satire” kelimesi cnn ağzıyla yazılmış sahte haberlerle dolu siteleri tanımlıyor. Bir nevi ciddi haber kaynağı parodisi. bunların en babası, ve bildiğim kadarıyla bu işe ilk başlayanı, the onion.
Onion olaya 95’lerde girmiş, ama şimdi milyonlarca satire sitesi var. Özellikle britanyalılar müessesenin hastası.. bakınız dünyanın bir sürü satire sitesinden başlık toplayan syndication siteleri bile var. Bizde de asparagaz, bu akımın has temsilcilerinden biri. O ama daha kendine has birşey,..
Bu siteler genellikle çok ciddi görünümlü oluyor. Biri size bir makale forward ediyor, okuyorsunuz okuyorsunuz, ortalarında biryerlerde yalan olsa gerek bu diyorsunuz. Pek gülmüyorsunuz. Bazen mesela olayın farkında olmayan hürriyet gazetesi, onion’dan haber koyuyor. bazen, yine onion’dan haberi olmayan amerikalı bir köşe yazarı. orada okuduğu birşey hakkında korkunç bir tartışmaya giriyor,.. Hatta, satire sitesinin karizması haberlerini ne kadar çok yutturabildiği ile ölçülüyor.
Bütün konsept bu sazanı yutturmaya çalışmak üzerine mi kurulu anlayamıyorum. Onion’a ya da diğerlerine bön bön bakıyorum. Gülecek birşey çok nadir buluyorum.. Onion’dan random bir haber alalım mesela.. neymiş? penis şeklinde havuz yapılacakmış. Evet havuzun planı filan var. Biraz gülümsedim.. Ama yani şimdi bu fikir üzerine, birisi oturmuş hayali tipleri 5210 karakter boyunca konuşturmuş,.. heralde bahsettikleri adam ünlü bir adam,.. onu bilsek belki daha komik olacak.. ama mırmırmır devam ediyor yazı,. yok gitar şeklinde havuz görmüş çok beğenmiş, o da porno dağıtıcısıymış, neden olmasınmış, yok bir sürü yeri aramış yok şu kadara mal ediliyormuş yok pipi şeklinde olduğu için şukadar indirim alacakmış blablabla..
Bunların özel bir kullanma talimatı mı var? Neden komik değil ama böyle hunharca popülerler?
yorumlar
ciddi olarak ve büyük gazeteler tarafından yapılıyor. daha bu sabah gördüğüm bir örnek var. link de verebilirdim ama copy paste etmeyi uygun buldum. mevzu şu: mehmet ali birand yunanistan’da italyan turistlerin hayatını kurtarmış, hürriyet gazetesinin haberine göre. kısa bir metin. yapıştırıyorum, ama son cümleye lütfen dikkat edin..
“Birand, önceki gün yanlarından küçük bir yelkenliyle geçen bir İtalyan ile biri kız, 2 çocuğunu gördü. İtalyanlar, Birand’ın teknesinin yanından yelkenli ile geçtikten sonra, bölgede birkaç günden bu yana etkili olan ve 60 mile yakın şiddette esen fırtınanın etkisi ile suya gömüldü. İtalyan ve 2 çocuğu, çırpınmaya başladı. Dalganın hızla uzaklaştırdığı 3 kişiyi gören Birand, bir arkadaşının motoruna atlayarak yelkenlinin devrildiği yere gitti. Birand ve yanındakiler İtalyan turist ve 2 çocuğunu motora çektikten sonra kıyıya kadar götürdü. Olayı daha sonra farkeden ve İtalyanlar’ın kurtarılmasını izleyen sahildekiler Birand ve beraberindekileri alkışlarla karşıladı. İtalyan turist, kendisini ve 2 çocuğunu kurtaran Birand’a teşekkür ederken, ‘Türkler bizi Yunanistan’da kurtardı’ dedi. ”
evet cümle şu: “türkler bizi yunanistan’da kurtardı.” buram buram yalan kokan, şovenizm kokan, asparagas kokan bir ifade. belli ki haberin sonuna geyik olsun diye eklenmiş. yani ben hemen hemen eminim, italyan turistin böyle bir laf etmediğinden. adam kurtulur kurtulmaz ne diye ilk söz olarak türk-yunan sorununa atıf yapsın? hürriyet’in malum “türk gururu okşama” politikasının bir sonucu olarak görüyorum ben bunu. ama bir yandan da bu politika ile dalga geçmek isteyen birisi de aynı cümleyi pekala yazabilirdi. dolayısıyla hürriyet bilerek ya da bilmeyerek hafif’in bahsettiği konuda bugün pek güzel bir örnek vermiş oldu, kanımca.. zaten diğer gazeteleri de biraz dikkatlice okuyunca sürüyle örnek bulabiliriz..
motor da m.a.b. onları türkiyenin en sağlam anchorman lerinden biri oldugu sölemiştir belki de.. tamam başlık biras spekulatif ama oaly habercilik kuralları çerçevesinde tamamen doğru bence yukarıda sınıfa dahil değil..
haberin “tamamen” yalan olduğunu söylemiyorum ki. son cümle biraz şüphe uyandırdı bende diyorum.. yoksa tabii ki hafif’in dediğine örnek olmazdı..
the onion’daki haberler konusunda emin deilim ama Fark gerçek ve anlamsız, aptal, ironik, gereksiz haberlerin yeraldığı bi site.
ohabee’nin biraz daha aşmışı sanırım
ben bu tip siteler üzerine minik bi ödev yapmıştım geçen sene. (eheh hayır paste etmem) nası oluorda bazı siteler birden bire patlıor, acaip populer oluor die.
the onion da bu tiplere girior sanırım. gerçi başlarda nası olmuş da tutmuş bilmiorum anyın, sadece fikir yürütebiliyorum.
minik bir sitenin birden populer olması için 2 yol var gibi.
1 – tv gaste gibi çok izleyicili bierde tanıtılcak.
bu genelde tanıdıkla oluyor. medya dünyasından geliorsan arkadaşların oluor ordan. onlar basıor gastelerine tvlerine.
mesela türkiede itiraf.com, shockhaber.com böle oldular sanıyorum. çünkü medya dünyasından geliorlar. (şok adlı programı yapıordu hepsi galiba.)
tabi bu şekilde tutmak için ziyaretçiyi kendine bağlicak iyi de bi içerik lazım. ikisinde de var bunnar.
the onion da böle olmuş da ünlü olmuş olabilir. belki vaktinde gerçekten ii bi içeriği vardı, şimdi büsürü yazarı olduu için sıçıyor. bizde gülmüoruz.
2- forward edile edile büümüştür. insanlar nası oluorda forward ediorlar siteleri, hangi siteleri , ne tip içerikleri ediorlar die kafa patlatmıştım.
patlak kafaya göre forwardlanıcak site yada sayfada bi şok etkisi olmalı. yani size ekstriim bi duygu yaşatmalı. yani çok iğrenç veya çok absürt olmalı. ayrıca içerik kısa, okuyucuyu uğraştırmayan, löp diye yutulan cinsten bişi olmalı.
mesela hafif.org u kimse arkadaşına forward etmez. çünkü burda bir şok etkisi yok. size ekstreem bi duygu yaşatmıyor ve löp diye yutamazsınız bu siteyi.
bence anyın, ilk başlarda çok ekstreem bişiler yaptı. ya çok komik bi yazı yada çok süper bişi yaptı. forwardlana forwardlana meşur oldu bölece.
hatta belki öle garip bişiydi ki gazte de falan bile çıktı.
reklam?
bence reklam la olmuş olamaz. bence reklam hiç bi işe yaramıyor. banner reklamlardan söz ediyorum.
işe yarıyan reklamlar içerikle bütün olan reklamlar. mesela ntvmsnbc deki reklamlar gibi. reklam olarak diil, haber olarak veriorlar reklamları. sende aa ntvmsnbc bize öneriyor bu siteyi falan sanıyorsun. bu çok daa etkili.
insanın güvendii birinden bişeyi duyması tanımadıı bi adamdan duymasından 50 kat etkili oluyor. mesela bu site reklam alıyor şimdi. reklam veren bir site o köşeye reklamını yerleştirmek yerine, kendi reklamını hafif uykuya yaptırsa o, yani o siteyi hafif uyku aa bakın ne güzel site diye bloglasa, o reklam 10 kat etkili olur. çünkü hafif uyku diorsa doorudur die kabul ederiz, ama tanımadıımız bi adamın benim sitem çok güzel demesini sallamayız.
the anyın da böle olmuş olabilir. yani reklamla diil, meşur sitelerin desteği ile.
bi kere meşur olduktan sonra, anyın gibi bir site için meşurluu korumak pek zor olmamlı. çünkü çok büyük bir içerği var ve kesin içinde süper şeylerde vardır. bu süper şeyleri millet bulup yine forwardlamaya yada sitelerinde bloglamaya başlıyorlar. böle böle site hiç küçülmüyor, hep meşur kalıyor.
Aslında bu internetten önce de kullanılan bir tiraj yaratma yöntemi diye düşünüyorum. Hafif’in bahsettiği sitelerin; başarılarını, gerçek haber kaynaklarına sızmayla değerlendirmesi “şöyle bir olay olsa” diyerek ürettikleri haberi ciddi olduğunu iddia eden kaynaklara bile yedirerek kendilerini sağlamaktan kaynaklanıyor olsa gerek. Yoksa asıl mesele tabii ki daha fazla tıkta, tirajda.
Bizde bir zamanlar Süper Tan isimli bir gazete vardı. Daha çok cinsel içerikli olmakla beraber en olmadık haberleri orada bulabilirdiniz. Hatta bu gazetede muhabir yerine haber yazıcı bir kadro bulunuyordu. Leman dergisi okuyanların yakınen tanıdığı Lombak köşesinin espri bulucusu “Fatih Solmaz” gazetede gizlice çalışıyordu ve o tür haberleri yazıyordu. Haber başlıkları çok önemliydi ve mutlaka altından başka birşeyler çıkardı. Aklımda kalan örnekler var bir kaç tane.
“Okanınkini yiyen ölür”
– Okan kardeşimiz, gece eğlenmeye gidiyor ve kız arkadaşına sarkan adamı bir yumrukta öldürüyor.
Arabınkini görünce dudağı uçukladı
– 3. sınıf bir şarkıcı arabın cüzdanını görünce paralara çok şaşırıyor.
vs. vs.
Bu haberleri ciddiyetle okuyanlar vardı gerçekten. Tabii genellikle baldır bacak görmek için alınırdı bu ve benzeri gazeteler. Ama açıkçası bana hep sanki çok zevkli bir uğraşmış gibi gelir haber bulmak değil de, üretmek ve hatta bundan para kazanmak.
bahis ettiği ekol daha sonra yabancı porno dergilerden makasla kesilerek hazırlanan ve Kral, Şeftali, Ambulans, Dayan gibi isimler taşıyan ve de Taksim meydanındaki tezgahlarda sıkça raslayabileceğimiz dergilerde doruğa ulaşmıştır. İçerik tamamen cinsel olduğu için herhangi bir sınırlama olmadan yazılan resim altı metinleri, hikayeleri, yıldız falını okumanızı, bulmacaları çözmenizi şiddetle tavsiye ederim eğer elinize böyle bir dergi geçerse.
Bir de Asabi ya da Gözcü gibi bir gazetede gördüğüm “İster İnan İster İnanma” kutucuğu içerisinde okuduğum muhteşem bir haberi size iletmeden edemeyeceğim tam da bu noktada:
Bir şehirlerarası otobüste muavinlik yapmakta olan Mustafa Ekrem (24), yolculardan Hakkı Taşkın’ı (58) feci şekilde dövdü. Mustafa olayı şöyle anlattı: “32 numaralı koltukta oturan yolcu tam 25 kere benden su istedi, ben de adam içiyo diye götürdüm ama sonra farkettim ki adam abdest alıyormuş, bi de üstüne kıble ne tarafta evladım diye sormaz mı? İşte o an kendimi kaybetmişim, hiç giden otobüsün kıblesi olur mu?”
Ben de gazeteler ve gazete reklamlarından Cumhuriyet tarihinin belirli bir dönemindeki bayram kutlamalrının incelemesini bitirme tezi olarak vermiştim.
Popüler Kültür çok çerezlik bir şey, günlük hayatta bile insanların moda diye mevsimlik taktığı incik boncuklara, on sene sonra şeyiyle gülecek çocuklarımız.
Haberler de biraz böyle, bulunduğu kültür, zaman vs. gibi pek çok şeyin etkilediği bir yapı içinde anlamlı oluyor. (hepsi değil, ama onion’un ele aldığı tarzda haberler, Larry King tarzı şeyler, bizdeki reha muhtar tarzı gibi) Bunlar üzerinden yapılan taşlamalar da yine direkt o toplumdaki konuşulan gündeme referans yapıyor.
Yoğunlukla yazılı olması, ve taşlamanın yazı içindeki kelime oyunlarıyla yapılması da, başka kültürlerde anlaşılmasını engelleyen başka bir neden. Adbusters’ın bir eleştirisini kolayca anlayabiliyorsun, absolute votka şişesinin içine *ok koyup resmini öylece yayınladıklarında, yada camel’in devesini deforme ettiklerinde vermek istedikleri mesajı rahatça verebiliyorlar. Metin ağırlıklı bir içerikte bu daha zor oluyordur herhalde.
Doğrusu ben onion’la ilk defa adbusters’dan rastlaştım sanırım, başta hiç komik bir şey bulmuyordum, ama zamanla mesajlarını sürekli aynı işaretlerle verdiklerini anladım.
ben onion’da en çok şunları seviyorum:
ve the onion in history‘i seviyorum.
bu arada zevkinize göre başka “satire news” siteleri de var: dmoz’un listesi.
bir dergi/gazete. Cikis noktasi ise tamamen politik degil, genel olarak asparagas haberlerin verilmesi. (Basili halinin ucretsiz dagitildigini da eklemek gerek, yani daha cok underground sayilabilecek bir kitleye hitap edecek reklamlarla yasayabiliyor)
Bir de onemli bir sey var ki The Onion gundelik gelismeler ne olursa olsun bunlari alaya alma konusunda kesinlikle taviz vermiyor. Hatta “en iyi 100 Onion” diye bir kitaba baktigimda, adamlarin Kennedy suikastini bile komik bir haber yapmalari tuhafima gitmisti. Bizde olsa “nazik” konularda fazla sululuk yaptirmamaya hevesli bir suru insan/kurum cikar gibi geliyor bana…
Eşi olmayana eş, işi olmayana iş de verilecek. Herşey verildikten sonra “Verdik kurtulduk!” denecek…