İngilizceye çevirince “readability” oluyor, ama readability hem “okuma yeteneği” hem de “okunabilirlik” anlamına geldiği için farklı iki kavram çıkıyor karşımıza. Kısaca anlatıvereyim: Birincisi aletlerin hassasiyeti anlamında, yani misal bir terazi var, 1 gram okuyabiliyor (veya 1 grama hassas desinler bence, daha guzel), bu durumda terazinin ölçüğü değerler hep 1 gram, 2 gram, 7 gram şeklinde olacaktır. Söz konusu terazi bize gelip “4.5 gram çıktı?” diyemez, çünkü “readability”si 1 gramdır.İkincisi de asıl kurcalayacağımız konu, yani bir metnin okunabilirliği, okunabilitesi, “öff ne diyor bu yeaa” sı.
Bunun için bir sürü formül üretilmiş, farklı değişkenler kullanılmış. Bunların en ünlüsü sanırım SMOG (Simple Measure of Gobbledygook). Metindeki üçten fazla sesli harf içeren kelimeleri ve toplam cümle sayısını şu formüldeki yerlerine yerleştiriyoruz:
Burada polysyllable dediği üçten fazla sesli harf içeren kelimedir. SMOG skoru olarak bulduğumuz sayı, bize ölçtüğümüz metni okumak için yaklaşık kaç yıllık bir eğitim almış olmamız gerektiğini de söylüyor. (Aslında gazetelerde falan zorunlu olsa bu, yazının kenarına SMOG skoru eklense, haha nasıl eğleniriz. Yardım edin mesaj vermek üzereyim.) SMOG testinin yaratıcısı zamanında bunu Gunning-Fog Index‘e göre daha kolay hesaplanıyor diyerek geliştirmiş. Gunning-Fog katsayısı da aynı şeyi belirtiyor, ama biraz daha uzun bir formülü var o kadar. Bakınız birkaç gazete-derginin fog katsayıları hesaplanmış, incil 6, Newsweek 10, Time 11 gibi sonuçlar bulunmuş. Bir gün oturup Posta gazetesinin fog katsayısını hesaplamayı düşünüyorum.SMOG’la ilgili olarak ayrıca, şurada en az 30 en fazla 2000 kelimelik metinlerin SMOG’larını hızlıca ölçtürebiliyoruz.Bir de Flesch ve Flesch-Kincaid testleri var, bunlar da “bu metni anlamak şu derece zordur, katsayısı budur” diyor. Örneğin Flesch hesabı şöyle yapılıyor. Bir metni aldık, toplam kelime sayısını toplam cümle sayısına bölerek ortalama cümle uzunluğunu bulduk, buna (atiyorum) Cort diyelim (ortalama cümle yani). Bir de kelime başına düşen sesli harf sayısını bulduk, tüm sesli harfleri sayıp bunu da kelime sayısına bölerek, buna da (tekrar sallıyorum) Sort diyelim. Aşağıdaki formülde bunları yerlerine koyarsak aradığımız okunabilirlik katsayısını buluyoruz.206.835 – (1.015 x Cort) – (84.6 x Sort)
Bu sayı 0 – 100 arasında bir sayı çıkacaktır, 100’e ne kadar yakınsa o metin o kadar okunabilir, o kadar kolay, o kadar çerezdir. Flesch-Kincaid de SMOG gibi okunan metni anlamak için kaç yıllık bir eğitim gerektiğini belirlemeye yönelik bir test aklımızda bulunsun.Bunlara benzer birkaç okunabilirlik testi daha var, SMOG testinin yaratıcısı bay Laughlin’in okunabilirlik testleri üzerine bir makalesi ve bir de şurda gayet pratikçe okunabilirlik ölçümü yapılıyor.Ehe, hesaplamayacağım sandınız, ama şurada da bu yazının okunabilirlik testi sonuçları var. SMOG 9,6 çıktı, yani lise 2’ye geçmiş bir birey bu yazıyı okumakta zorlanmayacakmış. Hmm…
yorumlar
Tamam da bu araştırma hangi dil için yapılmış, Türkçede sesli harf bol. Ama Rusça’da çok az, bu formülü her dile yarı katsayılarla uygulamak lazım, yoksa Türkçe en zor yazı bile okunabilir çıkar.Mesela bir ödev sitesinde ki PSİKODRAMA İLE BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMIN BAĞDAŞTIRILMASI ve EKLEKTİK YAKLAŞIM İÇİNDE PSİKODRAMA yazısının SMOG u 15.5 çıktı. 11 yıllık eğitim diyor…
Linkleri incelediginizde de goruluyor ki bu arastirmalar, grafikler, oneriler İngilizce icin; 11 yillik egitim dediginiz de flesch-kincaid testinin sonucu olan, amerikan egitim sistemine goredir.Arada korkunc bir fark olmadigindan Turkce icin de bu okunabilirlik katsayilari kullanilabiliyor. Flesch ve Flesch-Kincaid kullaniliyor en cok bildigim kadariyla. Bu da misal, bir makale yayinlanacaktir, veya bir metinle bir yere basvurulacaktir, fog index’i, flesch’i hesaplanir, metin ozelliklerine bu da eklenir. Kimse de gelip “Neye gore kime gore! 15 yillik egitim diyor! Ben ilkogretimi amerika’da okudum! Sayilir mi! Nasi hesaplanicak simdi bu allahim!” demez.Rusca gibi dillerin bununla hicbir ilgisi yok tabii, ama daha az sesli harf icermelerinden dolayi degil, tamamen farkli bir alfabe kullanmalariyla ilgili bu. (veya o da olabilir, simdi emin olamadim)Eheh, yari katsayiya falan gerek yok. Kullanin dilediginizce, “en zor yazi bile okunabilir” cikmaz. Ha bi de, psikodramayla ilgili odev metninin smog’unun 15.5 cikmasi garip gelmedi bana; gaayet ugrasilip uzun cumleler kurulmus, bilissel denmis, eklektik denmis. Liseyi bitirecek kadar egitimi hak ediyor bence.
Merak uyandıran ve hoş bir yazı olmuş.Teşekkürler buz dokuz
Eğer Türkçe için tam uyumlu bir formül geliştirilebilirse, FOG indeksi veya SMOG değeri veya ODE (okunabilirlik değeri – ben salladım korkmayın) si küçük bir programcıkla kullanılabilir hale gelebilir.Bu iş kolaylaşırsa yönetsel dökümanlarında ODE değerine göre dokümanın yayımlanabilirliğini / kullanılabilirliğini prosedür haline getiren şirket sayısı hızla artacaktır. Bu durum da “”buzdokuz”” un ilgimizi çekiği konunun efektifliğini artıracaktır.Bizler de bayıla bayıla değerli yazılar üretmeye uğraşırız o zaman 🙂
bu güzel yazıya bir katkısı olmadan ahkam kesmek istememiştim, ssg biraderin bir kodu tesadüf etti, fırsat çıktı.bir metnin neler sakladığını anlamak için içinde geçen kelimeleri saymak iyi bir yöntem, avrupa birliği anayasası referanduma sunulduğunda metinde geçen “piyasa” kelimesi “sosyal” kelimesinden daha fazla olduğu için tepki toplamıştı mesela.ssg’nin bir metinde geçen harf ve kelimeleri sayan programını şu linkten indirebilirsiniz: http://ssg.sourtimes.org/files/tat.zipgeliştirme şansı olursa ssg’den ricam, programa kök kelimeleri saydıracak bir özellik eklemesi. türkçe’de kökü buldurmak zor, kök kelimeyi programa elle girmek de yeterli olur. mesela anayasadaki “vatandaş” kelimesini saydırmak mümkün olur böylece.naylon abimizin yazıları bu program için güzel kaynak olur, neler söylerken aslında neler söylemek istiyor anlarız.
cümle okuma hızını cümle içindeki argüman sayısı etkiliyor. aynı sayıda sözcükten oluşan cümlelerden daha az argüman içereni daha hızlı okunabilir. yanlış hatırlamıyorsam; kısa olmasına rağmen içindeki argüman sayısı çok olan cümlelerin uzun ve az argümanlı cümlelerden daha yavaş okunuyor.bununla ilgili bir çok deneye denk gelmiştim ama şimdi arayıp bulamam. ilgilenenler bilişsel psikoloji (cognitive psychology) ile ilgili dergileri tarayabilirler.deneyler genelde bir monitör karşısında yapılır, okuma hızı göz hareketlerinin ölçülmesi ve araştırma katılımcısnın dokunduğu bir buton yardımıyla belirlenir.