BAZI KURGU KAVRAMLARI
‘’off-line’’ ve ‘’on-line’’ kurgu
‘’Off-line’’ kurguyu kısaca taslak kurgu diye tanımlayabiliriz.Off-line kurguda orijinal ham görüntüler yerine kopyaları kullanılır.Bu yapılan taslak kurguya göre orijinaller montajlandığı zaman ‘’on-line’’ kurgu yapılmış olur.Direkt ham malzemeden yapılan kurgular da on-line kurgudur.Örneğin video kurgusunun popüler olduğu dönemde offline kurguyapmak için çekilen ham kasetler orijinalinden daha kalitesiz bir formatta(örneğin Betecam’dan VHS’ye) aktarılırdı.Aynı film kurgusunda olduğu gibi orijinal Betecam kasetler saklanır,kurgu işlemi kopya kasetlerle gerçekleştirilirdi.Böylece hem orijinal kasetler korunmuş olur,hem de daha ucuz bir kurgu setinde montaj yapıldığı için maliyeti düşmüş olurdu.Burada önemli nokta ham kasetlerde bulunan time-code bilgilerinin kopyalarda da aynen aktarılmasıdır.Time-code bilgileri video kasette her kareyi etiketlendiren bir bilgi sistemidir.Off-line kurgu tamamlandıktan sonra her planın giriş ve çıkışları time-code listesi halinde alınır.Bu listeyi plan plan kopya kasetlerde yazılmış olan görüntülerden okuyarak oluşturmak mümkündür.Ancak gelişmiş video kurgu sistemleri, EDL(Edit Decision List/kurgu karar listesi) adı verilen bir veri dosyası oluşturur.Bu dosyayı daha kaliteli bir kurgu sistemine götürdüğümüzde orijinal kasetleri okutarak daha önce yapmış olduğumuz taslak(off-line) kurgunun aynısını gerçekleştirmek mümkün olur.İşte bu aşamaya on-line kurgu denir.Off-line kurgu sadece video kurgusuna mahsus bir kavram değildir.Her tip kurguda kullanılmıştır.Örneğin film kurgusunda iş kopyası bastırıp kurguyu gerçekleştirmek bir çeşit on-line kurgudur.Daha sonra orijinal negatiflerle aynı kurguyu tekrar etmek on-line kurgudur.Günümüzün bilgisayarlı sistemlerinde de yüksek çözünürlüklü(hd: high defination) görüntüleri,standart çözünürlüğe(sd:standart defination) dönüştürülüp montajı yapmak off-line,sonra biten kurguyu HD olarak tekrarlamak on-line kurguya örnektir.Off-line kurgu yapmanın çeşitli nedenleri vardır.Orijinal görüntülerin yıpranmasını önlemek,bütçeyi aşağıya çekemek bunların arasındadır.Ya da bilgisayarlı sistemlerde bilgisayarımızın HD görüntüleri montajlayacak hızda ve güçte olmayabilir.Önce kendi bilgisayarımızda off-line bir kurgu yapar, sonra EDL dosyamızla HD bir sistemde bitmiş kurgunun tıpatıp aynısını HD olarak yaptırabiliriz.Böylece bütçede büyük bir indirime gitmiş oluruz.Birçok kurgu offline aşamasına hiç girmeden direkt on-line olarak da yapılabilir.Bu tamamen çalıştığınız kurgu setinin olanakları ve projenin bütçesi göz önüne alınarak yapımcı tarafından değerlendirilerek belirlenir.‘’Linear’’ ve ‘’non-linear’’ kurgu
‘’Linear’’ doğrusal,çizgisel anlamına gelir.’’Linear’’ kurguda planlar baştan sona sırayla(çizgisel olarak) arka arkaya bağlanır.Kurgu bittikten sonra 2.planın uzun olduğunu düşünürseniz mesela,bunu kolayca kısaltmanız imkansızdır.Yapmanız gereken 2.plandan itibaren tüm kurguyu yeniden bağlamaktır.Bu yüzden ‘’linear’’ , yani çizgisel kurgu,daktiloyla yazılan bir yazıya benzer.Yazıyı yazdıktan sonra eğer ikinci cümledeki bir sözcüğü atmak isterseniz bu sayfayı yeniden yazmanız gerekecektir.(tabii cümlenin ortasında ‘’tipeks’’lenmiş bir boşluk görmek istemiyorsanız.).’’Non-linear’’ kurgu ise bilgisayarla yazılmış bir yazı gibidir,cümlenin ortasındaki her türlü değişikliği birkaç tuşa basarak veya fare tıklamasıyla halledebilirsiniz.Bütün kurguyu yeniden yapmanız gerekmez.Kurgunun son haline emin olduktan sonra kasede veya DVD’ye kaydedebilirsiniz.Bu yüzden çizgisel kurgu çok daha pratiktir.Video kurgusu çizgiseldir,’’linear’’dir.Film kurgusu ve bilgisayarlı kurgu ‘’non-linear’’’dir,yani çzigisel değildir.Hem filmde,hem de bilgisayarda gerekli değişiklikleri,bütün kurguyu yeniden yapmaya gerek olmadan yapabilirsiniz.Not:Türkiye piyasasındaki rastlanan bir yanlış,film kurgusuyla bilgisayarlı kurguyu ayırd etmek için anolog-dijital demek yerine ‘’linear’’, ‘’non-linear’’ denmesidir.Halbuki ikiside ‘’nonlinear’’dir.Film analog kurguya örnekken,bilgisayarlı kurgu dijital kurgudur.GEÇİŞLER
Geçişler bir planı diğerine bağlarken kullanılan bağlama yöntemleridir.Kesme(cut):Bir plandan diğerine keserek geçilir.Bir başka deyişle,öndeki planın son karesinin ardına sonradan gelen planın ilk karesi eklenir.En doğal geçiş olduğu için sinemada en çok kullanılan geçiş yöntemi kesmedir.
Fade-,n,fade-out:Siyah kareden plana açılırsa fade-in,planın sonunda siyah kareye kapanırsa fade-out denir.Filmlerin başında ve sonunda kullanılır.Bazen sahnegirişleri ve çıkışlarında da kullanılır.Uzun fade-in ve fade-out’lar zaman geçme etkisi verir.Eritme veya zincirleme(dissolve veya mix): Bir plandan diğerine geçerken öncü plan yavaşça eriyerek kapanırken,artçı plan yine erimeyle öncü planın içinden açılarak gelir.Tam orta noktada iki plan da üstüste görünür.
Wipte:Gelen plan önceki planın üzerini kayarak kapatır.Wipe sağa,sola,yukarı,aşağı veya çapraz yapılabilir.Daha çok sahne bitimi ve başlangıçlarında uygulanır.Push:Yukarıdaki geçişe benzer,ancak artçı plan öncünün üzerine kayarak kapatmak yerine,onu iterek yerine gelir.Sağa,sola,yukarı,aşağı doğru uygulanır.
Yukarıda verilen geçiş örnekleri en yaygın olarak kullanılanlardır.Bunların dışında binlerce hatta sonsuz sayıda geçiş mevcuttur.Bilgisayarteknolojisinin gelişmesiyle isteyenin istediği geçişi üretmesi mümkün olmuştur.NEYE GÖRE KESELİM?
Aslında kurgu arka arkaya görüntü ve seslerin bağlanmaktan ibaret basit bir işlemmiş gibi görünür.Kurgu süreci teknik olarak her ne kadar kolay gibi gözükse de sinemasal ve estetik kaygılar,bir başka deyişle derdini doğru ve yaratıcı bir tarzda anlatma isteği ortaya çıkınca bu işlemin hiçte öyle basit olmadığı anlaşılır.Sonuçta kurgu esnasında cevap verilmesi gereken 3 ana soru vardır ve bu soruların çoğu zaman tek bir cevabı olamaz.Bu sorulara bir göz atalım:1.Seçim:Hangi Planlar Kullanılacak?
Çekim esnasında yönetmen bir sürü plan çeker ve bu planlar iyi performans yakalayabilmek için birkaç defa tekrarlanarak çekilir.Kurgusırasında bu planların ve tekrarların hangilerinin kullanılacağının kararının verilmesi gerekir.Bu aşamada yönetmen izleyiciye sunmak istediği hedefi(duygu,düşünce veya teme) çok net belirlemiş olması ve bu hedefi kurgucunun iyi anlamış olması gerekmektedir.Planlar ve tekrarlar bu doğrultuda seçilir.2.Sıra Belirleme:Seçilen Planlar Nerede Kullanılacak?
Seçilen planların sırası çok önemlidir.Planların sırasını değiştirmek farklı erkilere neden olur.3.Kesme Noktaları:Nasıl Kesilecek?
Genellikle teknik bir karar gibi görünsede çekilen planın uzunluğu konusunda verilen kararlar filmin genelini çok etkiler.Hızlı kesilen ve çok plan kullanılan bir filmin temposu,az ve uzun plan kullanılan bir filmin temposuna göre daha hızlı olacaktır.Kurgunun iyi yanı geri dönüşü olan bir işlem olmasıdır.Verilen kararlar sınanır,olmazsa değiştirilir.Kurguişlemi sürekli bir deneme ve sınama işlemidir.Yapılan kesmeler tekrar tekrar seyredilir ve hoşnut kalınmazsa değiştirilir.Ancak filmlerin de belli süreler içinde tamamlanması gerekmektedir.Genellikle yapımcıveya yönetmen son sözü söyler,final kurguyu belirler ve kurguyu bitirir.Yukarıdaki soruların cevaplama aşamasında her yönetmenin ve kurgucunun farklı tarzları ve yaklaşımları olacaktır.Ancak yine de sinema tarihine mal olmuş,ortak kabul görmüş bazı kurgu yaklaşımları vardır.KURGU YAKLAŞIMLARI
1.Geleneksel Hollywood Yaklaşımı
Amerikan sineması bütün dünyayı etkilemiş ve dünyada kabul gören ortak bir kurgu dili yaratmıştır.Amerikan sinemasında önemli olan öyküdür.Bu nedenle diğer bütün öğeler öykünün emrindedir,tabii kurgu da.Bu ne demektir?İzleyiciyi öyküden uzaklaştıracak,olayların doğal görünmesini engelleyecek oluşumlardan mümkün olduğunca kaçınılır.Bu yüzden planlar arasındaki kesmelerin izleyici tarafından fark edilmemesi hedeflenir.Bunu sağlamak için Amerikan sinemasının sıkça baçvurduğu yöntem hareket kurgusudur.Bir plandan diğerine geçerken,hareket içindeki kesmelerde genellikle bu yönteme başvururlar.Bunun için çekim esnasında plan başlarının ve sonlarının hareketli olmasına dikkat edilir ve aynı hareketin birbirini takip eden planlarda tekrarlanması gerekir.Öncü plandaki hareket,artçı planda kaldığı yerden devam ettiği için dikkat,kesmeden çok harekete odaklanır.Bu sayede hareket devamlılığı sağlanmış olur.Hareket montajınısağlamak için dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta kesme sırasında görüntünün zıplamasını engellemektir.Bunun için uyulması gereken 2 kural vardır:1.Ya iki plan arasında mesafe farkı olması lazımdır:Geniş plandan yakın plana geçiş gibi2.Ya da iki plan arasında kamerayla nesne ilişkisi arasında en az 30 derecelik bir açı farkı olması gerekir.(30derece kuralı)Amerikan sinemasının bir başka özelliği de sahne kesiminde ortak bir plan sırası izlenmesidir.Sahne genellikle geniş planla başlar,böylece sahnedeki mekan,zman ve karekterler izleyiciye tanıtılır.Daha sonra giderek yakınlaşan planlara kesilir.Son olarak da diyalog halindeki kişiler açı-karşı açı şeklinde çekilir ve kurguda konuşma sırasına göre bağlarız.Burada önemli olan birbiriyle konuşan oyuncuun kameranın soluna doğru bakması,solunda olan oyuncunun da kameranın sağına doğru bakması gerekir.Çekimde dikkat edilen bu kurala(180 derece kuralı),kurguda uyulması gerekir.2.Sovyet Yaklaşımı(Kuleşov etkisi)
Sovyet film teorisyeni Lev Kuleşov’un adıyla özdeşleşen ve daha sonra ünlü Sovyet yönetmen Eisenstein’ın filmlerinde örneklerine bolca rastladığımız bu yaklaşımda planlar arasında bariz hareket devamlılığı bulunmaz.Birbirinden bağımsız çekilen,bir bütünlük arz etmeyen planlar arka arkaya geldiklerinde bir anlam,bir bütünlük kazanırlar; planların sırası,hangi sırada kesildikleri önem kazanır.Planlar arasındaki benzerlik,karşıtlık (kontrast),sembol ve tekrarlar aracılığyla bir anlam ortaya çıkar.Hatta bununla ilgili bir deney de yapmıştır Kuleşov.Bu deneye göre uzağa doğru bakan bir adamın ardına bir çorba kasesi görüntüsü bağarsanız onun ne kadar aç olduğunu,tabutta insan görüntüsü bağlarsınız ne kadar üzülmekte olduğunu göstermiş olduğunu göstermiş olursunuz.Halbuki uzağa bakan adam görüntüsü iki kurguda da tıpatıp aynıdır.Demek ki 2 planın birleşmesinden bir anlam çıkmaktadır.Birinci plan aynı olsa bile ikinci plan farklı oluyorsa anlam tamemen değişik olabilmektedir.Bu da kurgunun gücünü göstermektedir.Bu kurgu stilini sadece Sovyet sineması değil,bütün dünya kullanmış ve benimsemiştir.Hollywood da bu yaklaşımı öykünün hizmetine sunmuştur.Televizyon reklamlarından bir örnekle devam edelim.Aşağıda sıralanan planların arka arkaya kullandığını varsayalım:1.Plajda neşeyle voleybol oynayan gençler2.Gülümseyen sarışın,bikinili güzel bir kızın yakın plan çekimi3.Güneş gözlüklü yakışıklı bir cankurtaranın gülümserken göğüs plan çekimi;bronzlaşmış yüzünden akan ter tanecikleri görülmektedir4.İçi buz dolu bir kovaya giren bir elin yakın plan çekimi.El buzların arasından bir meşrubat şişesi alır,su damlacıkları şişenin üstünden aşağı doğru süzülür5.Havada frizbi yakalayan bir köpeğin görüntüsü6.Plajda şezlongların üzerinde oturan bir grup genç7.Kovadan ağır çekimle çıkan yeni bir şişe meşrubat vs.Bu tarzda reklamları hepimiz görmüşüzdür.Birbiriyle arasında direkt devamlılık ilişkisi olmayan görüntüler arka arkaya bağlandığında bir anlam ifade etmektedir.3.Yenilikçi(Avant-garde) Yaklaşımlar
‘’Kurallar bozmak içindir’’ yaklaşımıyla hareket eden kimi sinemacılar da kalıplaşmış yönetmenlerin,trendlerin ortak noktası kuralları bildikleri halde özellikle uymadıklarını göstermeleri ve bu yolla farklı bir anlatım dili oluşturabileceklerini kanıtlamalarıdır.Örneğin Fransız yönetmen Jean Luc Godard ‘’Serseri Aşıklar’’ adlı filmde çerçevesi aynı planın farklı zamanlardaki çekimini arka arkaya bağlayarak(normalde 30 derece kuralını ihlal edip görüntüde zıplama yaratacağı için kullanılmayacak bir kurgudur) zamanın geçtiğini farklı bir yöntemle sunarak yeni bir anlatım tarzı geliştirmiştir.bkz: kurgu ve kurgu çeşitleri nelerdir?
