bildirgec.org

Öncelikle jean leon’un kim olduğuyla başlayalım. 1824-1904 yılların arasında yaşamış, ünlü Fransız ressam.

Jean-Léon Gérôme, kendi portresi

Oryantalizm akımının öncülerinden kabul edilir. Hayatının son 25 senesinde heykelle uğraşmış olmasına rağmen, genellikle oryantalist ve tarihi stildeki resimleriyle bilinir. Yetiştirdiği birçok öğrenci arasında Osman Hamdi Bey ve Şeker Ahmet Paşa da vardır. Türkiye’de genellikle “halı tüccarları” ve “hamam” temalı eserleri akıllarda kalmıştır ve ilgi görmüştür.

Halı tüccarları

Türkiye’nin de içinde bulunduğu ortadoğu gezilerini birden fazla olarak gerçekleştiren Jean Leone, Mısır’da bulunduğu seyahatlerinden birinde, Napoleon’un ünlü Mısır seferine denk düşmüş, kendisi burada Napoleon’un resmini de yapmıştır.

Napoleon Bonaparte – Jean Leon

Eserlerinde Mısır’dan sahneler oldukça önemli bir yer tutar. Namaz kılma esnasında görüp etkilendiği, biraz da kurguladığı sahneleri ve oradaki gündelik hayatı resmeden birçok tablosu olması rağmen, en çok etkilendiği ve tuallerine konu olarak aldığı Arnavut asıllı askerler olmuştur.

Bashi Bazouk and His Dog

Yaşadığı dönemde osmanlı topraklarında oldukça yüksek sayıda Arnavut asıllı insan vardı ve bunlardan önemli bir kısmı paralı askerdi. Aynı zamanda Napoleon’un Mısır seferinde yanında hiç de azımsanmayacak miktarda Arnavut asıllı asker götürdüğü de biliniyor. Gerome, gerek Osmanlı, gerek Napoleon askerlerinin arasındaki bu Arnavut askerlerinin ihtişamlı ve kendilerine has giysilerinden de etkilenmiş olacak ki, tablolarında onlara hatırı sayılır miktarda yer vermiştir.

Arnout Smoking

Arnouts playing Chess

Sanatçımız bahsettiğimiz bu askerlerin bazılarını ise başıbozuk ya da yeniçeri olarak tanımlar.

Bashi Bazouk Chief

Başıbozukların ve yeniçerilerin arasında Arnavut asıllıların hiç de az olmadığı bilinmekle birlikte, sanatçının bahsettiği insanların başıbozuk ya da yeniçeri olmadıklarını söylemek hiç de zor değildir.

Bashi Bazouk Singing

Öncelikle bunun için kolay bir ipucuna sahibiz; Arnavut askerlerinin istinasız hepsinde giydikleri görülen fustanella isimli giysi.

Fustanella – Türkiye’de bir Yunan giysisi olarak bilinir, Yunanlılar da bunu bu şekilde iddia eder. Arnavutlar ise fustanellanın tarihi giysileri olduğunu söyleyerek sahip çıkar. Bu arada bizdeki fistan kelimesi “fustanella”dan mı geliyor yoksa bunun tam tersi mi sözkonusu acaba?

Yunanistan topraklarının Osmanlı hakimiyetinde olduğu dönemlerde, Armatolos denilen (osmanlı’da martolos diye bilinir), yerel halktan oluşturulan ve devriye gezerek bekçilik vazifesi verilen görevlilerin, ki aralarında Arnavut olanları da çoktu, fustanella giydikleri biliniyor.

Armatolos – çoğulu Armatoli, Osmanlı Sultanının otoritesini uygulamak ve asayiş sağlamak için oluşturulan çoğunlukla gayrı resmi hristiyan milisler. Resimde Carl Haag tarafından yapılan Armatolos isimli bu tabloda, Yunan isyanı sırasında Osmanlılar’a karşı devriye gezmekte olan ve fustanella giymiş bir armatolos görülüyor.

Yeniçerilerin kendilerine has bir kıyafeti olduğundan, Arnavut asıllı olan yeniçerilerin fustanella giymediklerini iddia etmek için tarihçi olmak elbette gerekmez. Üstüne üstlük, yeniçeri ocağının o dönemden kısa bir süre önce kaldırılmış olmasına rağmen, ki kendisi bu döneme doğum tarihi itibarıyla yetişememiştir, fustanella giymiş Arnavut askerlerine yeniçeri demesinin nedeni, ancak fantazilerinde oluşturduğu bir yakıştırma ve benzetmeyle açıklanabilir. Çünkü Osmanlı, yeniçeri ocağını öyle kanlı bir şekilde yoketmiş ve sağ kalanlarını da aman vermeyecek bir şekilde takip edip, hakimiyeti altında bulunan tüm topraklarda, mezar taşlarına varıncaya kadar varlıklarına dair neredeyse her şeyi öyle bir kazımıştır ki, Jean Leon Mısır ya da Anadolu’ da yeniçerilerin sadece isimlerine veya efsanevi hikayelerine rastgelmiş olabilir.

jean leon – İzmir’de devriye gezen yeniçeriler

Yine yaşadığı dönem itibarıyla sanatçının başıbozuklara rastlamış olma ihtimali gayet mümkün. Gündelik şehir hayatında nasıl rastlamış olduğunu tahmin etmek biraz zor ve bu Başıbozukların arasında bulunan arnavut serdengeçtilerinin fustanella giyip giymedikleri ise soru işareti.

Bashi Bazouk and His Dog

Alt kısmını göremediğimiz için fustanella giyip giymediğini bilemediğimiz değişik bir örneğe de yer vermiş resimlerinin birinde; zenci bir başıbozuk. Kafasına taktığı başlık tamamen Osmanlılara has, o zamanlarda başıbozuklar tarafından kullanılıyor ve uzun zaman boyunca efeler ve zeybeklerin bu başlığın değişik formlarını taktıkları biliniyor.

Black Bashi Bazouk

Yine giysilerine bakarak bazı tablolardaki kişilerin kesinlikle Türk kıyafeti giydiğini söylemek mümkün.

Kılıcı gözden geçirmekte olan kırmızı şalvarlı adam muhtemelen bir Türk…

Resmin sol tarafında kabadayıca ve meydan okurcasına oturmuş olan, kıyafetlerine net bir şekilde aşina olduğumuz bir grup efe görülüyor.

En nihayet, bazen başıbozuklar olarak, bazen de Osmanlı’ nın son döneminde yaşamış efeler olarak lanse edilen bir fotograf ekleyelim. (fotografı çeken şahıs bu sahneyi önceden kurgulamışsa eğer, gayet başarılı bir iş çıkartmış olduğu şüphesiz…)

Görünüm itibarıyla başıbozuklara ancak bu kadar benzemek mümkünse de, bu kişilerin efe olma ihtimali daha yüksek. Giysiler günümüzde bulunması ve uygulanması kolay olmayacak derecede otantik ve özgün. Resmin sağ tarafındaki iki kişinin ten renkleri esmerden daha koyu görünüyor. Özellikle en sağdakinin yüz hatlarına bakarak zenci olduğu kolaylıkla düşünülebilir; ege bölgesinde zenci kökenli insanların az da olsa yaşadığı biliniyor. Hatta değişik örneklerden yalnızca biri olan “kocaarap zeybeği” sadece bir isimden ibaret değilse eğer, zenci efelerin varolduğunu, en sağdakine bakarak rahatlıkla iddia edebiliriz.Son olarak jean leon’un çoğu resimlerine ulaşabileceğiniz bir link vererek yazıyı sonlandıralım.