Exlibris Latince kökenli bir kelime olup, ‘nın kitabı ya da ‘nın kütüphanesinden anlamına geliyor. Kendisi ise kitapların iç kapağına yapıştırılan küçük bir grafik. Üstünde kimin kitabı olduğunu belirten sahibinin adını taşıyan küçük bir kartvizit sayılabilir.

Exlibris’in 1480’li yıllarda Güney Almanya’da yaşayan bir papaz tarafından ilk olarak yapıldığı biliniyor.Antik exlibrislerden iki büyük üstad Albrecht Durer and Lucas Cranach’ın ise bu güne kadar çok az çalışması gelebilmiş. 1800’lü yıllarda ise Max Klinger ve Alfred Cossman gibi sanatçılar dönemin özgürlük ruhunu arabesk temalar ve çiçekler, kadınlar gibi temalarla birleştirmişler. 1900’lü yılların expresyonist, kübist ve surrealist akımları ise exlibrislerin grafik sanatı yönelimini değiştirmiş. Bu dönemde de Michel Fingesten, Alberto Martini gibi isimler ön plana çıkmış.

Exlibris ilk olarak ağaç baskı, litografi gibi tekniklerle yapılmış ama daha sonraları bu matbaanın yaygınlaşması ile modern baskı tekniklerine doğru evrimleşmiş. Bu konuda benim de orta okul yıllarımdan kalma özgün bir denemem var. Cumhuriyet Kitap’ın eski sayılarında gördüğüm exlibris’in tanıtımı üzerine ben de konuya merak duymuş elime kurşunkalemi alarak çalışmalara başlamıştım.


Tahminen 30’uncu exlibristen sonra (Figür Fikret Otyam’ın tablolarındaki kadın figürlerinin bir kopyasıydı) çizgifilm karikatüristlerinin aynı şeyi sıkılmadan nasıl bu kadar çok çizebildiklerine şaşırarak bu işe son verdim.

Exlibrisin özelliği estetik bir grafik olmasından kaynaklanmıyor. Aslında tam bir ifadesi olmasa da benim de katıldığım bir çok kişinin görüşüne göre kitap sevgisinin, geleneğe bağlılığın, koleksiyonculuğun bir ifadesi. Hani kitapları ile insan arasında özel bir bağ oluşur ya, bazıları kıyamazlar bile kitaplarını başkalarına vermeye, sanki exlibris de bu sevginin mührü gibi. Gururla taşınan bir madalya. Her kitap alışınızda kütüphanenizi nasıl büyüttüğünüzü düşünüp sevinirsiniz ya, exlibris’te bunun kaydı gibi. Aslında eskilerin ağaç baskı grafiklerine özenmemek mümkün değil. O duyguyu birebir işlemek bir kitaba nasıl heyecanlıdır kimbilir.

Her ne kadar bugün matbaa exlibrisler ortalığı sardı da desek birbirinden güzel örnekleri yok değil. İlgili linkten bir çok çeşide ulaşabilirsiniz. Ya Türkiye’de durum:
Exlibris,Türkiye’de bu konunun tek uzmanı Hasip Pektaş’ın çabaları sayesinde gittikçe tanınmaya başladı. Bu konuda dünyadaki örnekleri gibi Ankara’da kurulu bir exlibris derneği bile var. Düzenlenen yarışmalara bile katılabilirsiniz kendi exlibrislerinizle.

Eskiden bir sanat gibi algılanan exlibris işi artık koleksiyonculuğa dönmüş durumda bu konuda size Hitler’in soykırımından kaçmış Dr. Stransky’nin koleksiyonunu örnek verebilirim. İnsan keşke ben de bırakmasaydım erken yaşta diyor.