Geyik, mısır ve peyoteH uicholler tam 2 bin yıldır mısırla hiç boşanmadan evli kalmışlardır. Mısır olmasaydı Huicholler açlıktan ölme tehlikesi geçirebilirlerdi. Onların ilgisi ve bakımı olmasaydı mısır başka hayvanlar tarafından yenir veya tükenirdi. Bu karşılıklı dayanışma her yıl dört ay boyunca yağmur çeşitli renklerde mısırı yeşerttikten sonra ekimde bir evlilik yıldönümü gibi kutlanır. Yeni mahsul mısır Huicholler tarafından tüketilmeden önce, Huicholler dua eder ve güneş babaya, yağmur annelere bağışlarda bulunurlar. Bu şükran töreninde çocuklar Huatecame’nin mısırı nasıl elde ettiğini öğrenirler.Huatacame, büyük selden sonra aç kalan annesine yiyecek bulmak için zor bir yolculuk yapmış bir Huichol’dür. Mısır annenin yardımı ile Huatacame beş değişik renk mısır elde etmiş, yani evlenmiş ve beş eşe sahip olmuştur. Huataca-me’nin annesi bu yeni eşleri incitene kadar hayat güzeldir. Eşleri (değişik renklerdeki mısır) Huatacame’yi bırakıp kendi annelerine dönerler. Huatacame’nin yalvarışına rağmen anne, kızlarının bir daha onunla birleşmelerine izin vermez. Anne, tekrar Huatacame ve ondan sonra gelen kuşaklara geri dönmesi için kızlarına, yani mısıra, geyik kam bağışlamalarını ve törensel bir biçimde kızlarına saygı göstermelerini buyurmuştur. Bu hikâyeyi dinlemek çocukların mısır yetiştirme ve onunla evli kalmanın neden bu kadar saygı ve çaba gerektirdiğini, geyik kanı bağışlamanın ve şükran töreni düzenlemenin neden gerekli olduğunu anlamalarına yardımcı olur.Mısırı yarı kurak ve bozkır bir alanda hiç sulama yapmadan yetiştirmek yağmuru kutsal ve değerli kılar. Huicholler tapmak ayinleri düzenleyerek ve her yılın üçte birinde kutsal göçler yaparak haziran, temmuz ve ağustos döneminde yeterli yağmurun mısır tarlalarına yağmasını sağlayacaklarına inanırlar. Çeşitli yağmur annelerin mısıra hayat, yani yağmur vermesi için Huicholler her yılçeşitli kutsal pınarlara yolculuk yaparlar. Belirli bir yağmur annenin evi olan her bir pınarda, Huicholler dua eder ve bağışlarda bulunurlar. Mayısın sonundaki yağmur duası ayini için gerekli suyu kutsal pınarlardan getirirler. Önceleri Huichollerin evlerinden 400 kilometre doğudaki Na’aruhiame’nin ve diğer yağmur annelerin evlerine varmaları bir ay sürerdi ve bir ay da pınarlardan getirilen kutsal suyu taşıyıp tören için geyiklerin avlanması için geçerdi. Çok az sayıdaCatarino Carillo Sanchez, 75 yaşında bir Huichol şarkıcısı.Huichol hâlâ bu 800 kilometrelik yolu yürür. Fakat hepsi hâlâ Anne Na’arihu-ame’yi mısır tarlalarına davet etmeye, onun ve başka yağmur annelerin pınarlarından su almaya, yağmur annelerine adaklarda bulunmaya ve kurak mevsimi sonlandıracak törenlerde dans etmeye devam ederler.Yağmur mevsimi ile kurak mevsim arasındaki değişim Huichollerin kültürlerinin temelidir. Na’arihuame, mayıssonunda Huichollerin toprağına gelen ilk yağmur anne, doğudaki evine ekim başında döner. Na’arihuame’nin yokluğunda mısır elde edilebilmesi söz konusu değildir. Huicholler mısırı yerken, bunu kendilerine sağlayan yağmur anneye kutsal yolculuk yapmanın gerekliliğini hissederler. Na’arihuame’nin pınarına yapılan yolculuk aynı zamanda Hu-ichollere şaman olabilme şansını verir.Na’arihuame’nin pınarının çevresindeki çölde, adı peyote olan küçük bir kaktüs türü yetişmektedir. Yaklaşık 300 bin Amerikalı Kızılderili’nin saygı duyduğu bu kaktüs, 18 asırdır Huichol samanlarının temel öğreticisi olarak görülmektedir. Peyote kelimesi, Aztek dilinde, kalp kapağı (pericardium) anlamına gelen peyoti’den gelir. Azteklerin kültürel kuzenleri Huicholler peyotenin yürek, ruh ve değerli Caoyomari’nin ruhunun anısını içerdiğini düşünürler. Caoyomari’nin oluşturduğu ve kurguladığı dünyada, yağmur anneler evlerinde durmakla ve güneş babanın Na’arihuame’nin yanındaki volkanik bir dağdan ortaya çıkmasına yardımcı olmakla görevlendirilmişlerdir. Caoyomori çeşitli şekillerde dünyada bulunur; insan, geyik ve peyote. Dünyayı tamamen Caoyomari’nin kurguladığı şekilde muhafaza etmek Huichol samanlarının temel hedefidir. Caoyomari’nin kurduğu dünyayı koruyabilmek için Huicholler onunla uyum içerisinde çalışmayı öğrenmelidir. Caoyomari’nin kalbini ve peyoteyi yemek, bazı Huichollere Caoyomari’yi tanıma, onun gibi düşünme ve hissetme olanağı verir. Böylece bazı atalarıyla iletişim kurabilmek için gereken şarkıları da öğrenmiş olurlar. Bu şarkılar, ataları kurak mevsim ile yağışlı mevsim arasındaki değişimi sağlamaya ikna eder.
