Hayat ve alternatifler hususunda aynı veya benzer anlamlı tümceler kurayım.Hayatımızın/Yaşantımızın çeşitli alanlarında değişik alternatifler vardır.Gündelik yaşantımızda değişik seçeneklerle karşı karşıyayız.Gerçek yaşamda insanlar ve insanların hayatı, insanları tercihlerle baş başa bırakmaktadır.Tümcelerden anlaşıldığı üzere, alternatif, seçenek, tercih eş anlamlı ya da yakın anlamlı sözcüklerdir. Başlıkta da bu anlamı vermek üzere fırsat ya da alternatif maliyet terimin yanına seçeneklerin ve tercihlerin maliyeti terimlerini de koydum. Bu durumda, terimin bize çağrıştırdığı anlam daha kolay algılanabilecektir diye düşünüyorum.Terimin anlamlarını ileriki paragraflarda anlatmak üzere şimdi değişik anlatımla giriş yapayım.Sonsuz/sürekli/sınırsız ihtiyaçları/gereksinimleri/istekleri, sonlu/nadir/kıt mallarla/hizmetlerle ve bunların üretimini sağlayan üretim girdileriyle/üretim girdilerle karşılayabilmek amacıyla bir kısım ihtiyaçlardan/gereksinimlerden/isteklerden/gereksinmelerden fedakârlık yapmak gerekir. Ne tür ihtiyaçlardan/gereksinmelerden/isteklerden fedakârlık yapılacağı, ne tür ihtiyaçların karşılanacağı hususunda alınan/ortaya konulan tercih düşüncesinde, alınan ve uygulanan her türlü seçim, diğer seçimlerin bırakılması durumunda olmaktadır. Varsayalım ki, hafta sonunu, hanesinin dışında bulunarak değerlendirmek isteyen bir kişi, çeşitli seçenekler arasından birini seçmek durumundadır. Seçeneklerden/almaşıklardan birincisi, sinemaya gitmek, ikinci seçenek tiyatroya gitmek üçüncü seçenek de konsere gitmektir. Bu kişi, eş zamanda, tiyatroda, sinemada ve konserde olmayacağına göre, bu seçeneklerden birini tercih etmek, nereye gideceğini seçmek zorunluluğundadır. Kişi, konsere gitmeyi seçmiş olsun. Bu kişi, konsere gitmekle, sinemaya veya tiyatroya gitmekten dolayı fedakârlık yapmıştır veya feragatte bulunmuştur. Bu durumda, bu kişi için konsere gitmenin fırsat maliyeti, seçenek dışı kalan sinemaya veya tiyatroya gitme seçeneğidir. Bu durumda sınırlı/sonlu üretim girdileri ve bu girdilerle oluşmuş sonlu malları/hizmetleri, hülasa, sonlu kaynakları tüketmek ya da kullanmak için alınan her türlü seçimde, tercih edilen seçeneğin maliyeti, tercihi bırakılan seçenektir. Bu duruma alternatif/fırsat maliyet denir.Alternatif/fırsat maliyet, almaşıklardan/seçeneklerden/tercihlerden/alternatiflerden birini seçmekle, vazgeçilen/bırakılan alternatifin/seçeneğin/tercihin maliyetine denmektedir. Başka bir izahla, alternatif maliyet, sonlu/sınırlı üretim faktörlerinin/girdilerinin/kaynaklarının seçiminde, tercih edilen seçeneğin maliyeti, tercih edilmeden, bırakılan seçenektir. Alternatif maliyet, başka bir açıklamayla, herhangi bir seçeneği seçmekle vazgeçilen, bırakılan seçenekler/tercihler dolayısıyla uğranılan kayıpları ve maliyetleri ifade eder.Alternatif maliyet terimini/kavramını izah etmek amacıyla yukarıdaki paragraflarda, herhangi bir kişinin hafta sonundaki bir günü hane dışında nasıl geçirebileceğini örnek olarak verdim. Reel hayatta/gerçeklikte/fiiliyatta/gerçekte/fiili realitede, sonlu/sınırlı/nadir/kıt kaynakları/üretim girdilerini/üretim kaynaklarını ve sınırlı gelirleri kullanmak için birtakım seçenekler arasından birisi seçileceğinden seçilen seçeneğin fırsat/alternatif maliyeti söz konusu olacaktır. Kısaca seçilen seçeneğin maliyeti, seçimi bırakılan seçenektir. Bu durum/husus tüketiciler, üreticiler ve devlet için de geçerlidir.Tüketicilerin tüketim harcamaları kararlarının fırsat maliyeti: Tüketici varsıllaşmış olsa bile varsıllığın da sınırı/sonu vardır. Bu sınır tüketici bütçesinin gelir kısmında harcayabileceği toplam gider/harcama miktarıdır. Sınırlı kaynaklarıyla ele ettiği gelirle, pazarda/piyasada her arzuladığını alıp tüketemeyecek/kullanamayacak olan tüketici, hangi ürünlere harcama yapacağını seçerken, hangi ürünlere harcama yapmayacağına da seçme durumundadır. Bundan dolayı, geliriyle harcama yapmayı seçtiği ürünlerin alternatif/fırsat maliyeti, harcama yapmaktan vazgeçtiği ürünlerdir. Örneğin, geliriyle, ihtiyaç hissettiği palto ile takım elbise seçiminde bir fert, palto için harcama yaparsa, fert için harcama yaptığı paltonun alternatif maliyeti, harcama yapmaktan vazgeçtiği takım elbisedir. Tüketicilerin tüketim harcamaları kararlarının fırsat maliyeti tüketicinin bütçesinin gelir kısmıyla alabileceği ürünlere yapacağı harcamanın başka ürünler için yapacağı harcamadan vazgeçmesiyle oluşmaktadır. Kısaca, tüketici bütçesinin geliriyle alabileceği ürünleri seçmekle, seçiminden vazgeçtiği ürünler tüketicilerin tüketim harcamaları kararlarının fırsat maliyeti olmaktadır.Üreticilerin üretim harcamaları/giderleri kararlarının fırsat maliyeti: Beşeriyet, sonlu malları tüketmek/kullanmak için birtakım tercihler yapmaktadır. Ekonomilerin üretiminde yer alan ürünlerin de fırsat maliyeti vardır. Ekonomilerde üretilen mallarda kullanılan üretim girdilerinin başka mallarda kullanılması da gayet mümkündür. Örneğin, bilgisayar üretilmesinin mümkün olduğu ekonomilerde, bilgisayar üretimindeki üretim girdileriyle eş zamanda uçak, tank, otomobil üretilebilir. Bu durumda, bilgisayar üretmenin üretim maliyeti, bilgisayar üretimindeki üretim girdileriyle üretilmesi olanaklı olan ama üretilememiş ürünlerdir ya da mallardır ve hizmetlerdir. Üreticilerin üretim harcamaları/giderleri kararlarının fırsat maliyeti üreticinin bütçesinin gelir kısmıyla alabileceği üretim girdilerine yapacağı harcamanın başka üretim girdileri için yapacağı harcamadan vazgeçmesiyle oluşmaktadır. Kısaca, üretici bütçesinin gelir kısmıyla alabileceği üretim girdilerini seçmekle, seçiminden vazgeçtiği ürünler üreticilerin üretim harcamaları kararlarının fırsat maliyeti olmaktadır.Üretim olanakları eğrisi vasıtasıyla, üretim kararlarının alternatif/fırsat maliyeti özetlenebilir. Üretim olanakları eğrisi bir ülke ekonomisinde/ülkede/ekonomide var olan üretim girdileriyle/üretim kaynaklarıyla üretilme durumu olan ürünlerin/çıktıların/mal ve hizmetlerin üretim miktarlarının bileşimlerinin üst limitini/sınırını veren eğridir. Kimi kaynaklarda/kitaplarda/yazılarda, üretim imkanları eğrisi, transformasyon eğrisi, dönüşüm eğrisi olarak da bilinen eğridir. Üretim olanakları eğrisi başka bir ifadeyle, ülke ekonomisindeki üretim girdilerinin/üretim kaynaklarının tamamının sabit teknoloji ile üretim sürecine girmesi ve boşta hiçbir üretim girdisinin kalmaması, kısaca aylak üretim faktörü olmaması, faraziyesiyle muayyen bir zamanda ulaşılabilecek mal/hizmet miktarlarının birleşimi olarak çizilen eğri şeklinde anlatılabilir. Üretim olanakları eğrisi atıl/aylak/boşta kalan üretim girdisi olmadan, hülasa tüm üretim kaynakları kullanılarak/tüketilerek, belli bir zamanda yapılacak mal/hizmet üretim miktarının bileşimlerini vermektedir. Üretim olanakları eğrisi üretim teknolojisi ve üretim girdileri sabitken ekonomide üretilmesi olası çıktının/mal ve hizmetlerin kombinasyonlarını gösteren grafik olarak adlandırılabilir.Ekonomilerde insanlar, mevcut üretim girdileriyle/üretim kaynaklarıyla, ihtiyaçlara/isteklere/gereksinimlere göre, milyonlu sayılarla ifade edilen malları üretmekte ve bu girdilerle arzulanan hizmetleri arz etmektedirler. Daha kolay çözümleme için, ekonomide üretim girdileriyle/üretim kaynaklarıyla, münhasıran iki tana mal, askeri mal uçak ve sivil mal tereyağı üretildiğini varsayalım. Üretimdeki girdilerin kısaca kaynakların etkin kullanıldığı ve üretim miktarının bilindiği varsayımıyla da hem uçak ve hem de tereyağı mallarının üretim miktarı aşağıdaki gibidir.ÜRETİM SEÇENEKLERİ YA DA ÜRETİMDEKİ ALTERNATİFLERUÇAK MİKTARI TEREYAĞI MİKTARI ÜRETİM GİRDİLERİNİN KULLANIMIK 0 adet 950.000 kg Tüm girdiler tereyağı yapımında kullanılmıştır.L 2 adet 940.000 kg Girdilerden bir kısmı uçak, bir kısmı da tereyağı yapımında kullanılmıştır.M 4 adet 840.000 kg Girdilerden bir kısmı uçak, bir kısmı da tereyağı yapımında kullanılmıştır.N 6 adet 620.000 kg Girdilerden bir kısmı uçak, bir kısmı da tereyağı yapımında kullanılmıştır.O 8 adet 400.000 kg Girdilerden bir kısmı uçak, bir kısmı da tereyağı yapımında kullanılmıştır.P 10 adet 0 kg Tüm girdiler uçak yapımında kullanılmıştır.Toplum tüm üretim girdilerini/üretim kaynaklarını ya da kaynaklarının tamamını uçak yapımına ayırdığında, kısaca uçak ürettiğinde, 10 adet uçak üretirken, sıfır kg tereyağı üretmektedir kısaca tereyağı yapamamaktadır. Bu durum P olasılığında ifade edilmiştir.Toplum tüm üretim girdilerini/üretim kaynaklarını ya da kaynaklarının tamamını tereyağı yapımına ayırdığında, kısaca tereyağı ürettiğinde, 950.000 kg tereyağı üretirken, sıfır adet uçak üretmektedir kısaca tereyağı yapamamaktadır. Bu durum K olasılığında ifade edilmiştir.L, M, N, O olasılıkları hem uçak ve hem de tereyağı malının üretilmesi durumunda gerçekleşmektedir.Dikey eksende tereyağın, yatay eksende uçağın üretim miktarlarının yer aldığı şekilde K, L, M, N, O, P alternatiflerini yerleştirelim. Üretim miktarlarının bileşimlerini oluşturan noktalardan çizgi çekersek bir eğri ya da bazen doğru oluşmaktadır. Ülke ekonomisindeki var olan üretim girdileriyle üretim süreci olanaklı ürünlerin/mal ve hizmetlerin üretim miktarlarını veren bu eğriye üretim sınırı eğrisi, üretim olanakları eğrisi ya da kısaca üretim sınırı denilmektedir. Üretim olanakları eğrisi bir ülke ekonomisinde/ülkede/ekonomide var olan üretim girdileriyle/üretim kaynaklarıyla üretilme durumu olan ürünlerin/çıktıların/mal ve hizmetlerin üretim miktarlarının bileşimlerinin üst limitini/sınırını veren eğridir. Kimi kaynaklarda, üretim imkanları eğrisi, transformasyon eğrisi, dönüşüm eğrisi olarak da bilinen eğridir. Üretim olanakları eğrisi başka bir ifadeyle, ülke ekonomisindeki üretim girdilerinin/üretim kaynaklarının tamamının sabit teknoloji ile üretim sürecine girmesi ve boşta hiçbir üretim girdisinin kalmaması, kısaca aylak üretim faktörü olmaması, faraziyesiyle muayyen bir zamanda ulaşılabilecek mal/hizmet miktarlarının birleşimi olarak çizilen eğri şeklinde anlatılabilir. Üretim olanakları eğrisi atıl/aylak/boşta kalan üretim girdisi olmadan, hülasa tüm üretim kaynakları kullanılarak/tüketilerek, belli bir zamanda yapılacak mal/hizmet üretim miktarının bileşimlerini vermektedir.Üretim olanakları/imkânları eğrisi dışındaki herhangi bir noktadaki üretim miktarını ekonomideki girdilerle ve sabit teknoloji ile yakalamak mümkün değildir. Zira üretim olanakları/imkânları eğrisi, mevut girdilerle ve veri teknoloji vasıtasıyla yakalanılabilecek en üst sınırdır. Örnekteki R noktasındaki üretim miktarına var olan kaynaklarla/girdilerle ulaşılması olası değildir.Üretim olanakları/imkânları eğrisi içindeki herhangi bir noktadaki üretim miktarında üretimdeki girdilerin tamamının kullanılmadığını, aylak/boşta üretim girdisi olduğunu anlatmaktadır. Örnekteki S noktasındaki üretim miktarında kaynakların tamamı kullanılmamıştır.Üretim imkânları/olanakları eğrisi üzerindeki K noktasında 950.000 kg tereyağı üretilirken, hiç uçak üretilmemektedir. Eğer, uçak sanayi/endüstrisi kurulmasına karar verilir ve 2 tane uçak üretilirse –L noktası- 10.000 kg tereyağı yapımından/üretiminden vazgeçilmesi gerekmektedir. Bu şartlar altında, 2 tane uçak üretimi için 10.000 kg tereyağı üretiminden vazgeçildiğine göre, ortalama olarak 1 uçağın maliyeti 10000/2 = 5000 kg tereyağı olmaktadır. O halde, bir uçak daha fazla üretilmesi halinde, bu uçağın fırsat/alternatif maliyeti, üretiminden vazgeçilen 5000 kg tereyağıdır.Üretim olanakları eğrisi üzerindeki M noktasında 4 adet uçak ve 840.000 kg tereyağı üretilirken, üretilen uçak miktarı 2 adet arttırıldığı zaman 220.000 kg tereyağı üretiminin bırakılması gerekmektedir. Bu durumda da, üretimine karar verilen bir uçağın alternatif maliyeti, üretimi bırakılan 110.000 kg tereyağıdır.Şekilde çizili üretim olanakları eğrisinin dikey ayrıtları, her ilave 2 uçak üretimi durumunda hangi miktarda ya da ne kadarlık tereyağı üretiminin bırakılması gerektiğini anlatmakta ve göstermektedir. Diğer bir anlatımla, dikey ayrıttaki tereyağı miktarı, yatay ayrıtta gösterilen ve anlatılan uçak miktarının fırsat/alternatif maliyetini vermektedir.Devlet kurumu harcamalarının kısaca devletin kamu harcamalarının alternatif maliyeti: Siyasal/politik, sosyal/toplumsal ve ekonomik/iktisadi bir birim/kurum olan devlet kurumu bütçesindeki gelirle yüksek tutarlı harcamalar yapmaktadır. Devlet kurumunun yapmak istediği harcama kararının da fırsat maliyeti vardır. Devlet, yatırım yaparak fabrikada kurabilir, aynı harcama miktarıyla/aynı parayla piyasadaki özel sigortaları da destekleyebilir. Devlet, yeni bir fabrika kurma verirse, bu fabrikanın alternatif maliyeti harcamasından vazgeçilmiş olan özel sigortalar için yapılacak/harcanacak giderdir. Burada dikkat edilmesi gereken husus topluma hizmet götüren devlet kurumunun yaptığı harcamaların sosyal/toplumsal fırsat/alternatif maliyeti olduğundan söz edilebilir.