bildirgec.org

Eskiden beri söylenegelen şey, zihnin karşıtlıklar üzerine düşündüğüdür. Karşıtlıklar, birbirlerine nispetle tanımlanır ve bu tanımlama daima içlerinden biri lehine olur. İki karşt kavramdan biri daima gölge kavramdır. Asıl olan, diğerinin, kendisine nispetle tanımlandığı kavramın gölgesidir. Beden dendiğinde, aklımıza gelen en temel karşıtlıklardan biri, ruh-zihin, beden karşıtlığıdır. Günümüz yaklaşımı genel olarak, zihnin bedenden ayrı dşünülemeyeceğini söylese de tarihin her döneminde bu böyle değildi. Felsefe tarihinde de bu karşıtlık daima asıl sorunlardan biri olagelmiştir.kimi zaman beden ruhun taşıyıcısı olarak görülmüş, kimi zaman da ruh bedenin taşıyıcısı olmuştur.

Gaia’nın doğumu

Beden bir yanıyla doğanın bir uzantısı, diğer yanıyla da ruhla doğa arasındaki aşılmaz sınırdır. Beden topraktan gelir. Neredeyse tüm yaratılış söylencelerinde çamurla yoğurulmuştur. Ruhsa etimolojik incelemelerin gösterdiği gibi, hava-nefestir. Bedene canlılığını veren şey, toprağı dirilten şey bir anlamda tanrının içine üflediği nefes, ya da daha doğrudan bakışla soluk alıp verirken ciğerlerimize dolan havadır. Ruh uranos’un hayaletidir bir bakıma. Bedense Gaia’dan bir parça. Bu ayrım karşıtlığımıza ikincil bir anlam katıyor. Ruh karşıtlığımızın eril tarafı, bedense dişi tarafıdır. Bu yüzden de ruh bedenin içine hapsolmuştur. Bir yandan da bedeni yönetmektedir. Şimdilik bu kısma fazla değinmeyeceğim, çünkü kadın-erkek karşıtlığı da ayrıca inceleyeceğim karşıtlıklardan olacak.Şimdi izninizle kısa bir içe bakış seansı gerçekleştirmek istiyorum. Bedenden ayrı bir özne, bir akıl, bir ben üzerine kazı yapacağım. Bedenimizle aramızda daima bir mesafe olduğu açık. Ben adeta karargahına kurulu , bedenin içsel süreçlerinden bihaber, ancak kendine verilen raporlar doğrultusunda onu yöneten bir komutan. İçsel süreçlerden bihaber olmak, bence burası önemli. Bedende bilincimiz dışında süregelen faaliyetler, sindirim, dolaşım, hormonal değişimler. Bunlar bizi bedenimize yabancılaştıran, aramıza mesafeyi koyan temel faktörlerden biri. Bir diğeriyse dil sanırım. Acıktım dediğimde olan nedir? Beden, alışkanlıkları ve ihtiyaçları doğrultusunda birtakım uyarılarda bulunur. Mide asit salgılar, kan şekerinin düşmesine bağlı olarak takatsizlik meydana gelir vs. ve tüm bu süreçler bilinç düzeyimizde, ben acıktım ifadesiyle anlam bulur. Bedenimde bunca şey döndü ve ben acıktım, içsel süreçlerimizden bihaber olduğumuz gibi, aynı zamanda onun bize verdiği hisleri de dil sayesinde bir özneye tanımlamaktayız. Peki beden olmaksızın bir özne mümkün müdür? Bedenden ayrı bir “ben” düşünülebilir mi? Burada öznenin dilin bir dayatması olduğunu savını bir kenara bırakıyor, onu varsayıyor ve bedenden ayrı düşünülüp düşünülemeyeceğini sorguluyorum. Bu noktada İbn-i Sina’nın bizi davet ettiği bir düşünce deneyinin biraz genişletilmiş halini anmak istiyorum.Yüksekçe bir yerden düşmekte olduğumuzu varsayalım, düşüşümüz esnasında, adeta sürtündüğümüz havanın etkisiyle ağır ağır duyularımızdan sıyrıldığımızı düşleyelim. Önce görme duyumuzu yitiriyoruz. Artık düştüğümüzü görmemekte, ama hala hissetmekte, bilmekteyiz. Ardından kulaklarımız, tad alma ve koklama duyumuz, dokunma duyumuz, ve uzam algımız kaybolsun. Artık düştüğümüzü hissetmiyoruz lakin belleğimizin yardımıyla bunu biliyoruz. Belleğimizi de kaldırırsak, bu da kaybolacak, hatta dille birlikte “ben” de yitip gidecek. Öznenin sabitliğini ve tutarlılığını sağlayan bellektir. Dil-dışı deneyimleri tanımlayamasak da, hala hiçbir eyleme konu olmayan, kendini kararlı olarak zamana yayamayan, çünkü bellekle birlikte zaman algısı da kayboldu, bir çekirdek özne olduğunu varsayalım- her ne kadar özne tanımıyla çelişik olsa da… Beden yitip gittiğinde kalan bir şey varsa, o her ne ise artık, bu ruh ve bedenin, birbirinden farklı tözler olarak karşıtlıklarını meşru kılacaktır. Lakin şimdilik beni ilgilendiren, bu karşıtlığın meşruiyetinden çok varlığı ve bunun düşün tarihine etkisi. Bedene dair algımızı nasıl etkilediği.

ruh dediğin ne ki?

Beden ruhun hapisanesidir, ruh ölümsüz, bedense ölümlüdür. Hatta bir adım öteye gidelim, beden, oluşa gelişi, zamana tabi oluşu ve değişime açıklığıyla ölümün sebebidir. Ruhsa değişime tabi olmayandır ve bu yüzden ölümsüzdür. Adeta benin, bedenin ölümlülüğüne karşı ortaya koyduğu bir kalkandır. Ruh tüm erdemlerin kaynağıdır, o tanrısaldır, bedense kötülüklerin merkezidir. Ruh, evreni bilmek için bedene ihtiyaç duymaktadır.Aziz Paulus kıvrak bir hamleyle ilk günahı tenle ilişkilendirmeden çok evvel Hellasta filizlenmeye başlamıştı bedenin acizliği ve kötülüğüne dair fikirler. Ruhun bedenden koparılışı, onun içine hapsoluşuyla birlikte bedenin hazları da kötülenir olmuştu. Beden aşılması gerekendi, hazzın bedeli acıydı, eril olan sadece kendi hazlarını meşru görüyordu. İlk günah, genel olarak tene yüklemekle birlikte, diğer taraftan da kadına ve kadın bedenine yüklenmiştir.Toprağın dişiyle ilişkisi hemen tüm mitlerde ortaktır, bu üretkenlikle, yani doğumla bağlantılıdır. Bu yüzden ölüleri toprağa gömmek, rahme geri göndermek ya da ekmek cansız bedeni yeniden canlandırmak için en sık başvurulan yollardan biridir. Ölü beden bu rahimden yeniden doğacak ya da ekildiği toprakta yeniden filizlenecektir. Burada bir not olarak, kadının kendinden ya da doğaya bağlı yaratıcılığının-yani doğumun- erkeğin henüz bundaki rolünü bilmediği dönemlerde, kadına ve onun bedenine kattığı tanrısallığı da eklemek istiyorum. Apollon için inşa edilen delphoi tapınağında, yeraltına inen bir mağara vardır. Bu mağara Gaia’nın vajinasıdır. Bilgelik, ya da bilicilik güçleri aslında Gaia’dan gelmektedir.Tarımın gelişmesiyle birlikte, toprağın kendiliğinden yaratım gücü gemlenmiş ve ehlileştirilmiş, insana tabi kılınmıştır, bunun kadına bakışta önemli bir etkisi olduğunu düşünüyorum. Dişil imge olan toprağın verimliliğinin kontrol altına alınması, kadının da kontrol altına alınmasını sağlamıştır, diğer taraftan şehirlerin oluşumuyla, doğadan ve onun tehditlerinden kopuş, yalıtılma da ruh ve beden karşıtlığını güçlendirmiştir. Akıl doğaya galebe çalmıştır.İsa babasız doğmuştur, o mucize doğumdur. Bir erkeğe ihtiyaç duymadan bir rahimde varolmuştur. Tanrının bedenlenmesidir. Kutsal ruh kendi isteğiyle bedene bürünmüş ve insanlığın acılarını sırtlamıştır. İsa bedenlenmiş, bedene girmiş değil, bedenlenmiş ruh olarak, bir ruh-beden olarak tarihin gördüğü en büyük bilgedir. Yeniden göğe yükseldikten sonraysa ardında etini ve kanını bırakmıştır.Beden tüketmek, yani yamyamlık, bedenin sahip olduğu güçleri içselleştirmek için uygulanan bir ritüeldir. Burada ruhun bedenin içinde hatta uzuvlarda olduğu fikrini görüyoruz, bir adım ötesi, sahip oldukları güçleri ele geçirmek için hayvanların çeşitli uzuvlarını yemek fikri de aynı motifi taşımaktadır…Doğum, bir ölümdür aslında, cennetten düşmedir, rahimdeki yaşantının son bulması, ademle havvanın cennetten kovuluşuna benzer. Tamamen korunduğu emin beldede her türlü nimetin kendisine sunulduğu insan yavrusu, asla unutmayacağı cennetinden kovularak dünyaya düşer.Bedenin anlamlanışına dair bir başka sorunsal da, ona bakışımızın belirlendiği kaynaklardır. Bedenin idealize edilmesi, görünümün standartlar kazanması, onu görme biçimlerimizin belirlenmesi. Buna bağlı olarak sadece güzel olanı görme biçimimiz değil, kusurlu olana dair normlarımız da belirlenmiş olur.Nietzsche ve sonrasında Foucault‘da beden kendini bir savaş alanı olarak bulur. Nietzsche’de diğer bedenlere ve iktidara karşı kendi için savaşırken Foucault’da bu savaş iktidarın beden üzerine verdiği savaşa döner.Günümüz dünyasında beden artık bir meta, fetiş haline gelmiştir.Artık her beden, taşıdığı eklentilerle bir cyborgdur aslında. Donna Haraway bu cyborg kavramını kullanarak kadın-erkek kavram çiftinin karşıtlığını yapısöküme uğratmayı dener.tanrılara görünmek için yapılan dövmeler, onlara benzemek için takılan mask ve sürülen boyalar artık sadece bedenin fetişleştirilmesi amacına hizmet eder hale gelmiştir.Ölüler en büyük bilgelerdir. Belki yaşamın diğer boyutuna geçtiklerinden, belki salt ruha döndüklerinden belki de diğer ölülerle bir araya gelip kabilenin kökenleriyle içi içe olmalarından. Ya da tanrılarla birlikte olduklarından. Ama yadsınamayacak bir şey de şudur, onlar cennete, yani toprağın rahmine, bilginin ve bilgeliğin kaynağına geri dönmüşlerdir.