Toplumsal gelişme, en kısa tanımla, toplumla ilgili gelişmedir. Toplumla ilgili olan nedir? veya toplumla ilgili unsurlar neler olabilir? Diye sorayım ve yanıtını düşüneyim. İnsan toplumla ilgilidir. Toplumu oluşturan asıl veya esas varlık insandır. İnsanın oluşturduğu aile, eğitim, siyaset, ekonomi, devlet gibi kurumlar, hukuk, ahlâk ve töre gibi insan ve toplum yapımı normlar da toplumla ilgili unsurlardır. Buna göre insanî gelişme toplumla ilgilidir ve toplumsal gelişmedir. Ailevî gelişme de toplumla ilgilidir. Siyasî gelişme toplumla ilgilidir. Ekonomik gelişme toplumla ilgilidir. Devletin gelişmesi de toplumla ilgilidir.İnsanın gelişmesi aslında öznel bir durumdur. İnsanî gelişme kişiye bağlıdır. Gelişmenin kendisi de aslında öznelliği olan bir durumu anlatmaktadır. Tüm insanlar için objektif bir gelişme süreci olmaz. Başka bir ifadeyle, nesnel bir gelişme süreci ile tüm insanlar gelişemez. Bazı insanlar, bulundukları konumdan daha ileridedir, bazıları da daha geridedir. İyi şartlar altında gelişememiş olanlar olduğu gibi, daha kötü şartlar altında gelişenler de olabilmektedir. Gelişme, siyasî düşünce, felsefî düşünce, ekonomik gelişme şeklinde olabilir…İnsanın gelişmesi hem öznel hem de toplumsal faktörlerden etkilenmektedir. Öznel faktörler kişinin eğitim-öğretim düzeyi, hayatı, realiteyi/gerçek yaşamı, dünyayı anlama seviyesi, inançları, siyasî düşüncesi veya ideolojisi, ekonomik durumu ve tüm bu unsurlarla birlikte maddî olarak hayatını sürdürebilmesi, gelir elde edebilmesi veya yeteneklerini gelire çevirebilme, böylece gereksemelerini karşılama gibi unsurlardan oluşmaktadır. İşte bu faktörler bireyin gelişmesi üzerinde etkili olabilecek faktörlerdir. Toplumsal etkenler de iktisâdi ve siyasî etkenlerden etkilenmektedir. İktisâdi faktörler de eğitim ve sağlık gibi faktörleri etkileyebilmektedir.Ailenin gelişmesi de aileye özgü, ailesel bir durumdur. Tüm aileler için nesnel bir gelişme süreci olmaz. Ailenin gelişmesi de ailesel ve toplumsal etkenlerden etkilemektedir. Toplumsal etkenler toplumun iktisâdi ve siyasî yapısıyla ilgili etkenlerdir.Ailenin gelişmesi hem ailesel ve hem de toplumsal faktörlerden etkilenmektedir. Ailesel faktörler, ailenin ortalama öğretim seviyesi, dünyayı anlama ve anlamlandırma seviyesi, inançları, ekonomik durumu, hayattaki maddî ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, hayatını sürdürebilmesi gibi faktörlerdir. Bu faktörler etkili olan, etkili olacak olan faktörlerdir. Toplumsal faktörler toplumun ekonomik hayatı ve siyasal yaşam gibi etkenlerdir.Gelişme ne olabilir? Diye soralım. Gelişme ifadesi çeşitli anlamları olan bir sözdür. Bizi ilgilendiren kısmı ise toplum biliminde ve iktisat disiplininde anlatılan anlamıdır. Gelişme sözü “İng. development, Yalından karmaşığa, aşağı olandan üstün olana doğru ilerleyen, olayların iç eğilimlerinin ve özünün aydınlanmasını sağlayan, yeninin ortaya çıkmasına götüren kendi kendine devinim süreci” şeklinde anlatılmaktadır. (BSTS /Toplum bilim Terimleri 1975).Gelişme sözü “bk. Kalkınma” biçiminde anlatılmaktadır. (BSTS/İktisat Terimleri Sözlüğü 2004). Gelişme sözü, iktisat terminolojisinde kalkınma sözü ile eş anlamlıdır.Peki, kalkınma nedir? Kalkınma sözü “İng. development Bir ekonomide halkın değer yargıları, dünya görüşü ile tüketim ve davranış kalıplarındaki değişmeleri içerecek biçimde toplumsal ve kurumsal yapıda dönüşüme yol açan büyüme.” (BSTS / İktisat Terimleri Sözlüğü 2004). Tanımda verilen ifadeler çok muğlâk ifadelerdir. Ayrıca, ekonominin hangi ekonomik örgütlenmeyle oluştuğu belirtilmemiştir. Değer yargılarında ne tür bir değişme olacağı ve hangi değer yargılarına dönüşeceği hususu da belirtilmemiştir. Dünya görüşündeki değişmenin hangi yöne doğru olacağı belli değildir.Toplumsal gelişme; İnsanların oluşturduğu toplumlarda mal üretimin ve dolayısıyla varsıllaşmanın artmasıyla kısaca iktisâdi/ekonomik büyüme süreciyle birlikte hars/kültür ile ilgili değişim politik/siyasî ve toplumsal değişim sürecine toplumsal gelişme denir.
