Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir profesör.Keith Chen’in araştırması, maymunlara, para kullanmayı öğretmek ve bununsayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para ile olanilişkisini karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma, YaleÜniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet capuchinmaymunları, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para kullanmayıöğreniyorlar. Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılıyor. Süreç gayet basit.Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para adınıverdikleri somun veriliyor. Maymun öncellikle bu somunu kokluyor, ağzınagötürüyor. Bu aşamada bir tepsi içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor: elma,üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun her birinin sevdiği yiyecek türünü bulmakve bu yiyeceği elde etmek için parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindekimaymun elmayı seçiyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden önce, elindenparayı alıp, maymuna yiyeceği veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor vemaymunlar birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamayabaşlıyorlar. Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok tercih edilenyiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor: fiyatlandırma. Bu yenisüreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel kararlar veripvermediğini bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun tercihi olanjell-o’nun fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve üzümün fiyatınıise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar,deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda çoğu zaman rasyoneldavranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek alabileceği şekilde harcamayabaşlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olanbir adet jell-o’ya tercih etmeye başlıyor.Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney kafesinealınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 somunu görüp,aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp, ana kafese fırlatıyorve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki bütün maymunlar bir anda göktenpara yağdığını görüp, yere düşen paraları kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunuyazısında maymun tarihinde gerçeklesen ilk “banka soygunu”(maymunun tepsiyiçalması) ve “hapishane kaçışı” (maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı)olarak tanımlıyor.Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı gerialmaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç görmemeyi tercihettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan biri, dişimaymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor vebunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor! Işinilginç yanı bu iki maymunun “işi” bittikten sonra, dişi maymun “kazandığı”parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya çalışıyor. Chen, bu olayımaymun tarihindeki ilk ” fuhuş” olarak tanımlıyor.Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan paraaraştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik yaşamlarınıtamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle, araştırmayı iptal edip,maymunlara para verilmesini yasaklıyor.NYTIMES
