heralde aldous huxley’in cesur malta eriğini okuyan birileri vardır burda…
bu kitapta benim takıldığım birkaç nokta var,
1-kokulu org senfonisi, duyusal film falan, hepsini anlıyorum ama televizör ve radyo’lar ne oluyor? en son gelen radyo DJ’i çok alakasız bir karakter. yani programlar ne alemde? televizyon ve radyo kurgulanan geleceğe biraz ters düşüyor. çünkü bunlar özellikle yanlız kullanılan araçlar, ve o zamanda yalnızlık yok. yani bütün kitap boyunca insanların günlük yaşayışını tarif ederken TV ve radyoyu hiçbir yere yerleştirmiyor. ama en sonunda, zınk diye bir radyo muhabiri çıkarıyor, hem de günümüzdeki formatıyla. (günümüz? 2002?1939?)
2-kitabın önsözümsü olan kısmında, Huxley’in bir amerika gezisi yaptığı ve tiksindiğini belirttiği yaıyor. kitaptaki Ford’lar model-T’ler falan da hep o yönde tabi. ama işleyişe bakınca, biraz komünist rusya’yı andırıyor bana. (bu konuda da yeterince bilgi sahibi değilim onun için her türlü yoruma açığım.) kastettiğim şudur, insanların yeteneklerine göre çeşitli yerlere yerleştirilmesi, şartlandırılması. rusya’da devletin en ücra köşelere klasik müziği götürmesi ve halkın kültürünü biçimlendirmesi gibi gibi. yani insanların sistem içinde entegrasyon biçiminde biçimlerine uyduğu düşünülen yerlere konulması, ve fazla seçeneğin olmaması.(sibernetik golf ve ya manyetik bilmemne)
böylece kitap daha da iyi gitmiş oluyor, otoriter bir yönetimin ve yoğun istikrar kaygısının insan hayatını ne hale getirebileceğini gösteriyor. ayrıca, mutluluk, acı ve yoğun ya da değil iniş çıkışlar içinde geçebilecek bir yaşam hakkında biraz felsefi görüşler çıkarılabilir diyorum.
sonunda vahşi-helmholtz(?) ve dünya denetçisinin konuşması ise kitabın en önemli bölümüdür bence. ve dünya denetçisi, kaybedilen ve kazanılanların birbirini eşitlediğini çok iyi bir biçimde anlatıyor. acı, tutku ve coşkuya karşılık, istikrar ve mutluluk.
(buna dostoyevski de karomozov kardeşler’de değinmişti. insanların özgürlüklerini birilerinin ellerine teslim etmeye ne kadar hevesli olduğunu. neyse bu biraz farklı bir çizgi.)
fakat işte aklıma takılan en büyük soru, NEDEN? insan hayatını, baştan sona kestirilebilir bir hale getirdikten sonra, hayat bireysel anlamda bu kadar manasızken (bireysel diye bişey yok zaten) devam ettirmek niye? yani neden bu denetçiler bütün dünyada bu düzenin sürmesini devam ettiriyorlar.
yorumlar
(bilgisayarın klavyesi kilitlendi, ne yapacağımı bilemedim, burda ahkam olarak devam edeyim…)
bu dünya denetçileri, gezegendeki, sorgulama ve özgür düşünme gücüne sahip yegane insanlar olduklarına göre, bu kadar manasız hale gelen diğer insanların hayatına neden son vermiyorlar. 10 kişiler ne de olsa… 10 tane denetçi, 50 tane hizmetli epsilon (-) sınıfla gayet rahat yaşardılar. ne de olsa üretilip şartlandırılmış birey,
birey değildir. istedikleri kadar üretir, istedikleri nüfusu yaratırlar. bütün dünya üzerinde, bu planlı mutluluktan kazançları nedir?
sanırım onlar da ne olursa olsun çeşitliliği seviyorlar. ama o zaman da bir şekilde gider adadaki yaşama katılır, ya da insanların tekrar bireyselleşmesi için adımlar atılmasını sağlardılar.
bir ihtimal de, kendilerini tanrı gibi hissetmeleri, tıpkı dizdikleri gözkamaştırıcı boyutlardaki domino taşlarının yıkılmasını izlerken kendinden geçen domino manyakları gibi…
en son ve en korkunç ihtimal de, onların da bir şekilde şartlandırılmış, ve denetçi olmak üzere, düzenin sürekliliğini sağlamaya adanmış olmak üzere şartlandırılmış olmaları. o zaman bu kabustan çıkış yoktur. (ama çıkış isteyen kim? hem kabus olduğunu kim söyledi?)
fakat bu ihtimal de kitabın tümüne ters düşüyor. mustafa mond sıradışı bir kişilik olduğu için denetçi olmuştu, helmholtz da seçimini o yönde yapsaydı denetçi olabilirdi.
herneyse kitapta nelerin neleri temsil ettiği ve neyin nereye gittiğinden çok daha uzun uzun bahsetmek isterim, ama kafama asıl boşluklar bunlar.
bir de bütün isimlerin çeşitli yazarların isim ve soyadlarının karılmasıyla oluşturulduğunu herhal anlamışsınızdır…
kitabı sanırım üç sene önce okuduğum için senin kadar net cümleler kuramayacağım. söyleyeceklerim o kurulan düzen hakkında. şöyle ki bu kitap bir anti-ütopya. yani bir dönem öne çıkan ütopya akımına bir anlamda karşı ve bir yandan da ütopyalar içindeki “totaliter” tutuma vurgu var. “güç dengesi/dengesizliği” olmayan bir dünyanın anti-ütopyalarda yeri yoktur. kitabın içerisindeki düzen, bir parça – ben o zaman okurken öyle düşünmüştüm. belki tekrar okumak gerekli- evrimsel bir çizginin aşikar kılınmasını da içeriyor. yani kendi kendilerine evrimsel bir süreci görünür kılıyorlar. insan türünün aşağıdan-gelişmişe doğru evirlmesi var orada ve bu türler arasındaki güç dengesi aşikar edilmiş. bu kitabın anlaşılması bence, anti-ütopya felsefesinin de genel olarak anlaşılmasıyla ilişkili. şu var tabi, huxley, rahatsız olduğu düzeni işte kitabındaki kurguyla görünür kılmış. tüm bu mekanikleşme, materyalistleşme aslında buraya taşır gibi ve de dünya “güç dengesizliği” olmaksızın olmaz demiş. öyle hatırlıyorum en azından. o yüzden artı varken eksiyi de yaratmışlar. yani belki dediğin gibi tanrı olmuşlar, tanrıyı/tanrıları öldürerek ve daha da farklı bir dünya yaratamamışlar. aha aklıma şey geldi, ne yazarı ne kitabı hatırlamıyorum ama feminist bir hatundu ve erkeksiz bir dünya ütopyasını yazmıştı. fakat öyle bir şeydi ki erkekler yoktu evet ama erkeklik kurumu hala yaşıyordu kitapta. bu aslında bilinçli yapılmış birşey değildi orada, romanın eksiğiydi yani, çelişkisiydi. tabii huxley’nin kitabında ise farklı. tanrının öldürülüp tanrılık kurumunun kalması bilinçli bir tercih, bence tabii…
daha da uzatmak isterdim ama göz yormak istemem.