Eski Roma’da gladyatörlerin arenada tezahüratlar eşliğinde birbirlerini katletmeleriyle eğlenilirken, Fransa’ da düellolar yüzünden soyluların nüfusu azalırken, Muhteşem Yüzyıl dizisiyle yeniden hatırlanan matrak oyunu bahsetmeye değer diye düşünüyorum.

Muhteşem Yüzyıl Dizisi'nde Matrak Sahnesinden Bir Kare
Muhteşem Yüzyıl Dizisi’nde Matrak Sahnesinden Bir Kare

Matrak kelimesi günümüzde gülünç olan şey anlamında kullanılsa da, aslında saygın bir cenk sanatıdır. Genelde şimşir ağacından yapılan ve sopa anlamına gelen “matrak” oyununda rakip, düşman değildir. Oyunda önemli olan nezaket ve güzel ahlaktır. Oyun 1500’lerde, Kanuni Sultan Süleyman zamanında Matrakçı Nasuh adlı Türk bilim adamı tarafından icat edilmiştir.Evliya Çelebi Seyahatname’sinde matrak oyunuyla ilgili bilgilere yer vermiştir.Türkiye’de 1992 yılında Gazi Üniversitesi profesörlerinden Özbay GÜVEN’in yazdığı Türkler’de Spor Kültürü adlı kitapta ve daha bir çok kültürel yayında bahsedilen matrak oyunu, Cenk Sanatı kurucusu Efkan Çalış önderliğinde sürdürülmektedir.

Halit Ergenç Matrak Oyunu Sahneleri İçin Efkan Çalış'tan Yardım Almış.
Halit Ergenç Matrak Oyunu Sahneleri İçin Efkan Çalış’tan Yardım Almış.

Osmanlı İmparatorluğunda matrak oyununda ustalaşmadan Türk kılıcına ve Yatağan kılıcına geçilemezmiş. Yeniçeriler savaşmadıkları dönemlerde formda kalmak için iki, üç yüz kişi, ikişer ikişer dizilerek hep birden bu oyunu oynarlarmış. Hatta bu oyunlar esnasında çıkan ilginç seslerden ve matrakların kıvrılan yılanlara benzediğinden Surnameler’de bahsedilmektedir.

Minyatür Sanatında Matrak Oyunu
Minyatür Sanatında Matrak Oyunu

Matrakbaz adı verilen oyuncuların aynı yaş ve kiloda olmalarına özen gösterilir. Sağlıklı kişilerden altı yaşından yetmiş yedi yaşına kadar herkes oynayabilir. Aynı sıkletten olduktan sonra bay ve bayanların müsabaka yapmalarında bir sakınca yoktur.Müsabaka rakiplerin birbirlerini “Benimle Cenk Meydanına çıktığınız için teşekkür ederim” diyerek selamlamalarıyla başlar. Selamlaşmadan sonra hazır olda bekleyen matrakbazlar“Cenk Duruşu” komutu ile hazırlanırlar.“Cenk” komutu ile müsabaka başlar. Rakipler birbirlerine sık darbelerle yaklaşarak, savunma taktikleri de uygulayarak üstünlük sağlamaya çalışırlar.Hakemler matrakbazların rakibin kafasına dokunarak aldıkları puanları yüksek sesle seyircinin duyacağı şekilde sayar. Müsabaka, bir rakibin dengesini kaybetmesi, matrakbazların birbirine sarılması, kalkanın, matrağın veya güvenliği sağlayan donanımların düşmesi ve de tüm önlemlere rağmen oluşabilecek sakatlık durumlarında hakemin“dur” ve “ayrıl” komutları ile durdurulur. Sorun hallolunca ”cenk “ komutu ile müsabakaya devam edilir.

Günümüz Matrakbazları
Günümüz Matrakbazları

Oyun sonunda en fazla puanı toplayan Matrakbaz galip ilan edilir. Oyunu kazanan sporcu “ Kasıtlı ve kasıtsız hatalarımdan dolayı özür dilerim” der. Rakip Matrakbaz aynı sözlerle karşılık verir. Burada amaç oyun sonunda herhangi bir dargınlığın olmaması ve saygının sürmesidir.Oyun esnasında matrakbazlar konuşamazlar. Sportmence olmayan davranışlara müsaade edilmez. Aşırı sevinç, isyan ve hüzün hoş karşılanmaz.Kalkan kullanılmadan çift matraklarla veya tahta kılıçlarla yapılan müsabakalar usta matrakbazlar içindir. Ve puanlama sistemleri farklıdır.Matrak sporcularının performanslarının artması ve formlarına olumlu etkinin sağlanması için matrak sporcularına ata sporumuz güreşe dayalı eğitim metotları eğitbilimsel çalışmalar yapılır.Türk Ata Sporu Matrak, 2011 yılında Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’na bağlanmıştır.

Bazı müsabaka kuralları şöyledir.. 10m×10m ölçülerinde kenarları çizgilerle belirli çim alan veya yer minderi matrak için uygundur.. Cenk süresi 3 dakikalık 3 oyun olarak sınırlıdır. Cenk aralarında 1 er dakika mola verilir.. İki oyunu alan Matrakbaz kazanır.. Çeşitli nedenlerle (vurulmaması gereken bölgelere vurmak, sportmenlik dışı hareketler, pasiflik v.b ) üç defa uyarı alan sporcu elenir.. Matrağı bilerek elinden bırakmak yasaktır.. Vücuda vurmak yasaktır. Yalnızca başa vurulur.. Rakibi kalkanla itmek kurallara aykırı değildir.. Düşen rakibe vurulmaz.. Matrak puan sistemine dayalı bir oyun olduğundan, oyunda rakibi vurup indirmek yasaktır.. Oyun sonunda aşırı sevinç gösteren ve isyan eden sporcular uyarılır.. Oyun başında birbirlerine müsabaka için teşekkür eden oyuncular, oyun sonunda da birbirlerinden özür dilerler.. Müsabakalar mehter müzikleri ve davul ritmi eşliğinde yapılır.. Matrakbazlar sıkletlere ayrılırlar.. Ayrıca bayanlara özel matrak oyunu müsabakaları da düzenlenir.KAYNAKÇACenk Sanatı Kurucusu Efkan ÇalışPrf.Özbay Güven