bildirgec.org

Massay ve Aerc ikinize de yüreklendirici yorumlarınız için teşekkür ederim.

Masal dinliyecek yaşı çoktandır geçtik… yüzeysel bilginin kimseye bir yararı olmayacağının kanısındayım… bizlere merak edinince bulunması zor bir o kadarda günlük hayatımızda birşeylerde öğrendık dedirtebilecek yazıları tercıh ederim.

Yorumunuz için teşekkür ederim. Tabi tek bir yazı ile siz de takdir edersiniz ki herkese hitab etmek çok zor. Okuyucu sayısı kadar beklenti çeşitliliğine sahip bir okur topluluğuna yazıyoruz hepimiz.

Bu düşüncenin üzerine gidilirse daha tartışmacı ve ilgi çekici bir yazı olabilirdi. Belkide yazının devamı gelecektir. hafif de böyle hafif konular takipcilerini pek tatmin etmediğini söylemeliyim…

Einstein’ın artık bilimsel literatürde yasalaşmış teorilerini burda açıp üzerinde fikir yürütmek çok fazla teknik detaya boğulacağı için tercih etmediğim bir tarz oldu. Ama daha düşünce jimnastiği tadında bahsettiğiniz konulara giren bir yazı yazmayı düşünürüm. Tekrar teşekkürler…

Büyük soruların aslında öyle beklediğiniz gibi büyük tılsımlı cevapları yok ki. Ha 2 bin sene öncesine giderseniz şu an değer vermediğiniz cevapların o zaman nasıl da tılsımlı hale geldiğini görürsünüz. Anaksimandros dünyayı silindir biçiminde düşündüğünde M.Ö 500 lü yıllarmış. Küre biçiminde olduğunu anlamak insanlığın gene 2 bin yılını almış.Cevaplar büyük oranda verilmiş zaten. Cevapları verecek olan ben değilim, başlıkta da belirttiğim gibi şu anda kuramsal fizik bilimi veriyor cevapları. Eskisi gibi birkaç cümlelik cevaplar da yok artık malesef koca koca kuramlar 🙂 Sonuçta anlamaya çalıştığımız şey artık 40 bin kilometrelik bir küre değil. Aklın mukayese yeteneğini kaybettiği bir büyüklükten bahsediyoruz.Evren hakkında oluşturulan modeller var. Bunların hepsi birer olasılık şu anda. Fakat gerçek, bu olasılıklardan birisi olmak zorunda. Örneğin, sadece bizim evrenimiz mi var yoksa başka evrenler de var mı? Başka evrenler var ise daha başkaları da olacağı için sonsuz sayıda evren olacaktır. O zaman gerçek şu noktaya kitleniyor; ya sadece bizim evrenimiz var, ya da sonsuz sayıda evren var. Sadece bizim evrenimizin varolduğu (universe) durumun modellenip açıklandığı senaryolar var, sonsuz sayıda evren var ise (multiverse) bu yapıyı anlamaya yönelik yaklaşımlar var. Her ikisinin de kendine göre handikapları var. İşte Cernde olduğu gibi devasa parçacık hızlandırıcılar da bu işleri biraz daha iyi gözlemleyip anlamak için kuruluyor.

Hayır ışığın bulunduğu ortamlara göre referans almıyoruz. Bizim için tek bir mutlak hız var o da ışığın boşluktaki hızı.Sudaki cisimler ışığın sudaki hızına daha yakın hareket edebilirler ama burada önemli olan bu değil. Cisim ister suda olsun ister havada ister boşlukta, nerede olduğuna bakılmaksızın ışığn boşluktaki hızına göre olan hızı esastır. Yani şöyle de düşünebiliriz: Işığın hızı dediğimiz zaman boşluktaki hızından bahsediyoruz. Işık suya girdiği zaman yavaşlıyorsa bu ışığın sorunu:)

İlginiz için çok teşekkür ederim Afk605Işığın hızına mutlak olma özelliğini kazandıran ne bizim gözümüz ne de algımız. Suyun sıfır derecede donması ne kadar fiziksel ise, zamanın ışık hızında donması da o kadar fiziksel bir olay. Aslolan şey bizim aldığımız referanslar değil, ölçüm yapılan fizik kuralları.Hepimizi, tüm evreni kapsayan ortak ve mutlak bir zaman kavramı yerine, hızlarımız nasıl birbirimize göre göreceli ise uzay ve zaman birbirinden ayrılamayacağı için, zamanlarımızında hızlarımız doğrultusunda farklılaştığını söylüyor bize Einstein. Dolayısıyla “şu an” diye tüm evreni kapsayan ortak bir anın varlığı söz konusu değil. Sadece aynı hız ve doğrultuda yol alan objeleri kapsayan bir şu an olabilir.Aslında daha basitçe anlayabilmek için zamanı, akan bir olgu olarak düşünelim. Zaman eğer akıyorsa bir de akış hızı olmalı. İşte bu hız ışık hızıyla aynı. Dolayısıyla bu hıza yaklaştıkça, zamanın akış hızıyla aramızdaki hız farkı azaldığı için zaman artık bize göre daha yavaş akıyor. Eğer zamanın akış hızıyla aynı hızı yaparsak, zaman bize duruyormuş gibi görünür.

Ne güzel işte sizde kendi düşüncelerinizi üretmeye başlamışsınız. Zaman tüm yönleriyle kesin aydınlatılmış bir konu değil. Bu yüzden zamanı kavrayabilmek için “akış hızı” gibi betimlemeler faydalı oluyor diye düşünmüştüm.Einstein zamanı uzayın ayrılamaz bir parçası olarak tanımlamış. Düşünün ki uzay boşluğunu 3 boyutlu olarak algılıyoruz. İçinde yukarı, aşşağı, sağa ve sola hareket edebileceğimiz bir mekan. Bir an için 2 boyutlu olduğunu düşünün. Kağıt gibi ama kağıdın kalınlığına bile sahip olmayan bir evrendesiniz. Sadece sağa ve sola hareket edebilirsiniz. Hep 2 boyut içinde yaşadığınız için 3. bir boyutun nasıl olacağını aklınıza bile getiremezsiniz. İşte 4. boyut olan zaman da bizim için biraz öyle. Einstein uzay 4 boyutludur demiş. Zaten düşünürseniz eğer sadece 3 boyutlu olsaydı o zaman herşey bir resim karesi gibi duruyor vaziyette olurdu. 3 boyutlu uzay boşuluğunda birşeylerin hareket edip olabilmesi için 4. bir boyut gerekiyor. İşte uzay ve zamanın ne kadar sıkı sıkıya birbirine bağlı olduğunu buradan anlayabilirsiniz.Sorunuza gelirsek; zaman göreceli bir kavram dedik. Aynı hız gibi. Zaten zaman ve hız aslında birbirine çok yakın kavramlar. Çünkü sizin kendinize ait olan zamanı hızınız belirliyor. Yol kenarında oturan gözlemciye göre 30 km/s hızla giden bir aracın içinde olduğunuzu düşünün. Yanınızdan gene yolun kenarındaki gözlemciye göre 40 km/s hızla başka bir araç geçsin. Yol kenarındaki kişi için hızları 30 ve 40 olan iki araç var. Sizin için ise yanınızdan 10 km/s hızla geçen bir araç ve 30 km/s hızla geçen bir gözlemci. Hız göreceliği böyle. Aslında zamanda böyle. Araçların içine birer saat koyalım. Bir süre yolculuk yapıp yol kenarındaki gözlemciyle buluşsunlar. Üçü bir araya gelince kronometreleri durdurup baksınlar. 40 la giden aracın saati 12 dakika, sizin saatiniz 18 dakika, yol kenarındaki gözlemcinin saati ise 36 dakika gösterir. (burda örnek olsun diye abartılmış rakamlar veriyorum herhangi bir hesaba dayanmıyor) Yolculuk esnasında hepinizin zamanı, hızlarınızdan dolayı ayrı ayrı size özel işlediği için üçünüze ortak olarak “şu an” diyebileceğimiz bir andan bahsedemeyiz. Ama artık buluştunuz ve üçünüz bir aradasınız. Dolayısıyla birbirinize göre “duruyor” konumda olduğunuz için zamanlarınız senkronize. Şu an dediğimizde artık üçünüzüde kapsayan bir anın varlığı söz konusu.

CERN’de proton ivmesi rekoruEvrenin meydana gelişi ve mikro evreni anlama yolunda atılan büyük adımlar bunlar. Hedefledikleri enerji seviyelerini elde ettiklerinde binlerce yıldır merak ettiğimiz soruların cevaplarına ulaşılmış olacak.

oo güzel video. Ben teşekkür ederim katkı ve paylaşımın için.Videodaki ilk cümleye takıldım: “Başlangıçta boşluk vardı” diyor. Aslında boşluk yoktu.

heh heh niye karışıyor yahu 🙂

void kelimesi genelde boşluk anlamında kullanılıyor ama hiçlik anlamı da olabilir tabi.Ama hiçlikte yoktu dicem :)) Hiçlik sadece teorik bir kavram. Pratikte hiçlik durumu diye bir şey olanaksız. Başlangıçta tekillik vardı. Evreni oluşturan tüm enerjinin tek bir noktaya toplanmış hali.

evet big bang denilen patlamanın olduğu “an” dan 1 an öncesi. Zaten daha öncesi yok çünkü zaman, mekanla beraber big bang ile başlıyor.

Yahu big bang dediğin nedir ki, bugün vaar yarın yok. Hiç iplemem.

deyince, ben de 1 gün = evrenin ömrü olsaydı aynen dediğiniz gibi olurdu “bugün var yarın yok” o anlamda demek istedim.

O kadar yavaş dönebilen bir gezegen var mıdır bilmiyorum 🙂

Bunlar biraz tartışmalı kavramlar aslında. Zaman, çok da böyle kafamızda canlandıramadığımız bir boyut. Bazen anlayabilmek için vektör gibi de algılamak işe yarayabiliyor. Zaten vektorel diye tanımladığınız o 3 boyutlu boşluğun ayrılmaz bir parçası. İçinde bulunduğumuz evreni bir düşünün. O boşluğun içinde nereye gidersek gidelim boşluğun dışına çıkamıyoruz. Oysa ki bu boşluk sonsuz değil. O zaman nasıl oluyor da hiçbir sınırla karşılaşmadan aynı boşluğun içinde dönüp duruyoruz? en- boy- yükseklik diye ‘dümdüz’ çizgi vektörler ile tanımlanan boşluk aslında tahmin ettiğimiz gibi dümdüz değil de ondan.Boşluğa, algımızda canladırmakta zorlandığımız, büyük ölçekteki bu gizemli yapısını veren şey nedir diye sorarsak 4. boyutu da biraz olsun anlayabiliriz.İlginiz için ben teşekkür ederim.

Zaten ortak paydada buluşmuş durumdayız. Elbette zaman boyutu 4. bir boyut olarak diğerlerinden farklı. Farklı olmasa 3 boyutu nasıl şak diye vektorel olarak gözlemleyebiliyorsak zaman boyutunuda aynen öyle gözlemler ve bir bakışta 4 boyutlu bir uzaydan bahsederdik. Ben zaman da aynı diğer 3 boyut gibi vektorel bir boyuttur demiyorum ki. Herhangi bir teoriden de bahsetmiyorum. Sadece zaman gibi algıda yer etmesi zor bir olguyu, hele ki 4. bir boyut olarak tanımladığımızda vektorel bir benzetmeyle anlamak daha kolay olacaktır diyorum. Nitekim sizin verdiğiniz sitede de hep vektorel çizimlerle açıklamaya çalışmış.Boşluğun içinde dönüp durma işine gelince öyle tamamen ayrı konular değil bunlar. Çünkü uzay ve zaman birbiriyle iç içe demiştik. Basit bir örnek verilir bu konuda hep: dünya üzerinde sürekli bir yöne doğru dümdüz ilerlerseniz sizi engelleyecek bir duvarla veya dünyanın sonuyla karşılaşmazsınız. Sonsuza kadar döner durursunu dünyanın üstünde. Ama dünya yüzeyi sonsuz değil sonludur. İşte uzay boşluğu da böyle. Sadece bir boyut fazlası. Algımızda canlandırması zor. Tıpkı zaman boyutu gibi.Büyük ölçekli uzay boşluğu sadece 4 boyutla tanımlanıyorsa, o zaman boşluğun, sınırları olmayan ama sonlu bir yapıya sahip olmasını sağlayan boyut ile zaman diye adlandırdığımız olgu aynı boyuta denk geliyor. Bu da bir yerde zamanın vektörel tezahürü değil mi ?

Aman efenim ne güzel konuşuyorduk böyle sohbetler benim için keyif:) Verdiğiniz şu son site çok güzel anlatmış beğendim.Sınırsız sonlu evren modeli konseptden çok daha öte big bang ciddiliğinde olduğunu düşünüyorum. Çünkü big bang’in yapısına en çok uyan model bu. Yoksa newtonun her yöne sonsuza kadar uzayıp giden boşluk düşüncesi çokdan terkedildi. Zaten içinde hareket etmemizi sağlayan mekan (boşluk ya da uzay) artık biliniyor ki kendi küçük ölçekli sicim zar yapısı yüzünden aslında boş değil. İçinde tek bir fotunun dahi bulunmadığı en temiz boşluklar bile bu boşluğu meydana getiren yapının doğası itibariyle dolu. Boşluğun bu yapısı onu çok büyük ölçeklerde sınırlı kalmaya zorluyor. Unutmayalım big bang ile tanımlanan genişleyen evren, sonsuz bir boşluğun ortasında patlayıp da bu boşluğun içinde genişliyor değil. Evren dediğimiz şey bu mekanın kendisi zaten. Dolayısıyla nereye gidersek gidelim evrenin içindeyiz. Evrenin dışı diye bir şey yok. Evrende sonsuz olmadığına göre, sınırları olmayan ama sonlu bir boşluk yapısının içinde bulunmuş oluyoruz.