bildirgec.org

Yıl 1970. Nisan ayı.Nasa, 69’da yaşanan heyecanın bir yenisini başarmaya, insanoğlunu bir kez daha Ay’a ayak bastırmaya çalışır. Fırlatma günü yaklaştıkça herşey tekrar gözden geçirilir, hiçbir hata olmaması için büyük bir özen gösterilir.Kennedy‘deki herkes ve tüm astronotlar son derece heyecanlıdırlar. Ancak bir sorun vardır; dünya onların bu heyecanını pek paylaşmıyordur.İnsanların Ay’a inmesi, orada araştırmalar yapması, insanlık için büyük ilerlemeler kaydetse de artık kimsenin ilgisini çekmiyordur. Dahası, uzayla ilgili görüntülerin televizyon ratingleri bile düşmüştür. Televizyon patronları popüler komedi şovlarını yarıda kesip uzaydan görüntüler yayınlamak niyetinde değillerdir.Ne var ki, uçuş başladıktan iki gün sonra her değişir. Uzay aracında çıkan arıza nedeniyle astronotların hayatlarının tehlikeye girmesi, bir anda medyanın ilgisini çeker.Apollo 13’ün Ay yolculuğu, önce bir ulusu, sonra da tüm dünyayı ilgilendiren bir drama haline dönüşür.

Jim Lovell, Jack Swigert ve Fred Haise

“Lucky 13”, 11 Nisan günü saat 13:13′ te fırlatılır. Kumanda modülü “Odyssey” de üç astronot bulunur.Komutan Jim Lovell.Ay modülü pilotu Fred Haise.Kumanda modülü pilotu Jack Swigert.Önceleri kimseye bir şey ifade etmeyen bu isimler, kısa bir süre içinde bir efsane haline gelirler. Her şey bir devre anahtarına dokunulması ile başlar.

apollo 13 Tom Hanks as Jim Lovell

20 yıl sonra aranan yönetmen Ron Howard, içinde Oscar ödüllü Tom Hanks’in de yer aldığı bir kadro ile bu hikayeden hasılat rekorları kıran bir film yaratır. (Apollo 13 film.)

Film ve unutulmaz repliği “Houston, bir problem var” hafızalara kazınır.13 Nisan günü akşam 9:00’da, Apollo 13 Dünya’dan 205 bin mil uzakta bulunuyordur. Mürettebat, Nasa’dan başka hiçbir yerde izlenmeyen ( oysa astronotlar tüm dünyanın kendilerini izlediğini sanırlar.) bir televizyon programını henüz bitirmiştir.Jack Stigert, oksijen tanklarının birindeki fanı açmak için anahtara dokunur. Denemeler sırasında bu yüzlerce kez yapılmıştır. Ancak bu kez her şey farklıdır.Swigert, anahtara dokunur dokunmaz, kabinde bir patlama ve sarsıntı meydana gelir. Mürettebat olanlar karşısında ne yapacağını şaşırır.

Yolunda gitmekte olan herşey birer birer rayından çıkmaya başlar. Ana alarm ışığı yanmaya başlamıştır. Uyarı gösterge panelindeki ışıkların yanıp sönmeleri ise aynı bir yılbaşı ağacını çağrıştırır.Güç ve oksijen göstergelerinin ibreleri çılgınca değişir. Bir başka sorun da yol göstergelerinde yaşanır. Apollo 13, sanki bilinmeyen bir güç onu yolundan çıkarıyormuşçasına, tıpkı bir sarhoş gibi sendelemeye başlar.En kötüsü, kılavuz bilgisayarın da yönünü kaybetmiş olmasıdır. Komutan Lovell, geçirdiği bir kaç saniyelik şaşkınlıktan sonra mikrofona şu sözleri söyler:” Houston, bir problem var.”Apollo 13, Ay’a doğru hızla ilerlerken, her saniye evden 1 km daha uzaklaşır. Her geçen dakika gemiden birkaç parça dökülürken, ne kapsüldekiler, ne de merkezde bulunan kontrolörler buna neyin neden olduğunu anlamışlardır.

Görüş alanları, kumanda modülünün öne bakan küçük üçgen pencereleri ile sınırlı olan astronotlar, o an için kendilerini korumakta olan gemiyi tamamen göremiyorlardır. Astronot ve kontrolörler, geminin durumunu sadece kadranlar ve pc monitörleri aracılığıyla görürler.

kontrol merkezi

Ne var ki, bu kez Apollo 13’te her şey kötü gidiyordur. Houston’daki kontrolörler, karmakarışık ekranlarına şaşkın gözlerle bakmaktan başka hiçbir şey yapamazlar.Kapsülün arkasındaki “servis modülü” nde, ana roket motoru ve ona bağlı tanklar bulunur. Daha küçük, ancak aynı derecede önem taşıyan “kriyotenik” (son derece soğuk) depolarda sıvı hidrojen ve oksijen vardır.Bunlar elektrik üreten ve yan ürün olarak da içme suyu çıkaran 3 adet “yakıt hücresi” ne pompalanır.Kumanda modülündeki tüm sistemlere güç veren işte bu yakıt hücreleridir.Apollo 13 yola çıkarken, her 3 yakıt hücresinin de hiçbir sorunu yoktur. Ancak, patlamadan hemen sonra, hayati önem taşıyan bu hücrelerden ikisi neredeyse ölür, üçüncüsü ise hızla kötüye gider.

apollo 13 tank şeması

Odyssey’in tüm elektrik gücü tükenmek üzeredir. Durumun böyle devam etmesi halinde, kısa bir süre sonra motor bir daha ateşlenmeyecek, tüm bilgisayarlar devre dışı kalacak ve hayati önem taşıyan kılavuz cayroskoplar çalışmayacaktır.Lovell, Haise ve Swigert ise uzayda ölüme terkedileceklerdir.Hepsinden kötüsü, ana ve yedek oksijen tanklarının basınç kaybetmesidir. Tam o sırada Lovell’in gözü yan camlardaki görüntüye takılır. Kontrol panelinde hiçbir zaman göremeyeceği bir bilgi yakalar.” Houston, bana öyle geliyor ki, uzaya bir şey yayıyoruz. Bu bir çeşit gaza benziyor…”Apollo 13 hızla ölüme yaklaşıyordur.Böyle durumlarda uzayda uygulanacak ilk kural, emin olmadıkça hiçbir yapılmaması ve seçeneklerin dikkatlice gözden geçirilmesidir.Tek iyi olan şey, geminin halen yolunda ilerliyor olmasıdır. Apollo’nun bir uçak gibi yere çakılma ihtimali olmadığından, bu problemleri anlayabilmek ve düzeltebilmek için yeterli zamanları vardır.Ancak bu sefer durum o kadar ciddidir ki, her geçen saniye uzaydakilerin aleyhine işliyordur. Güç olmaksızın, kumanda modülü birkaç dakika içinde ölecektir. Kumanda modülü olmadan da yolculuk sonunda geminin Dünya atmosferine girme şansı yoktur.O sırada Houston ve Lovell ortaya bir öneri atarlar; kumanda modülünü dinlemeye alacaklardır, böylece belki yolculuk sona erdiğinde bir iyileşme olabilir umudunu taşırlar.

Yolculuğun kalan kısmında ise cankurtaran olarak “Ay modülü” kullanılacaktır. Geri kalan son elektriği geri dönüşte kullanılmak üzere saklamak için, Swigert’in kumanda modülünü devre dışı bırakması gerekir.Lovell ve Haise, hasar görmemiş olan Ay modülünün içine girerek onu yeni görevi için hazırlamak zorundadırlar. Ay modülünün asıl görevi, iki astronotu, 80 millik bir yükseklikten Ay yüzeyine taşımak ve onları bir günden fazla bir süre yaşattıktan sonra bir cankurtaran haline dönüşerek, üç astronotu Ay’ın etrafındaki 300 bin mil boyunca ve Dünya’ya dönüş yolunda taşımaktır.Yapılması gereken, sadece 2 saat içinde güç vererek onu yeni görevine hazır duruma getirmektir. Normalde bu işlem 4 saat alıyordur. Daha sonra ise gitgide kuvvetten düşmekte olan kumanda modülü bilgisayarından, Ay modülü bilgisayarına yön bilgilerini aktarmaları gerekir. Bunun içinse sadece 15 dakikaları vardır. Bu işlem, Ay çevresinde ve Dünya’ya dönüş yolunda onlara yardım edecek olan motoru harekete geçirmek için gereklidir.Aslına bakılırsa, her şey bir kabustan farksızdır. Kumanda modülünün ana yolculuk ekseni önden arkaya doğrudur; Ay modülününki ise yukarı ve aşağıya doğru.Lovell, bilgileri girmeden önce yol gösteren işaretleri bir tükenmez kalem ve defter aracılığı ile kaydeder. Artık tek bir dakikanın bile büyük bir önemi vardır.

Swigert, kumanda modülündeki en son düğmeye de dokunarak tüm ışıkları söndürür. Kapkaranlık kalan kabine bir anda uzayın soğuğu dolar. İki gün sonra ışıkların tekrar gelmesi için dua eder ve sonra Ay modülüne giden tünele girer.Astronotlar, oksijenlerinin ve gücün her geçen saniye azalmakta olduğunu farkedebiliyorlardır. Ancak, buna netin neden olduğu açıklık kazanmamıştır.70 Nisanının o dakikalarında Nasa mühendislerinin tek amaçları, uzayda yol almakta olan astronotları geri getirebilmektir. Astronotların yaşamını tehlikeye atan hatanın ne olduğunun bulunması birkaç aylık araştırmadan sonra belirlenecektir.Kesin olan tek şey, hatanın ne olduğu bulunmadan Nasa’nın başka hiçbir uzay aracı fırlatmayacağıdır.Ayrıntılı bir incelemede sonra hatanın meydana geldiği servis modülü olan “Exhibit A” nın uzayda kaybolduğu ve bulunma şansının olmadığı öğrenilir.Biraz daha derine inildiğinde, tüm olanların 5 yıl öncesindeki bir hataya uzandığı anlaşılır.1965 yılında, üretici firma North American Rockwell, servis modül sistemlerinde bir değişiklik yapar. Orjinalinde 28 voltluk bir elektrik kaynağı ile çalışan sistem, 65 voltla değiştirilir.Sistem için parça sağlayan yüzlerce küçük şirkete bu durum bildirilir ve gerekli değişiklikler de yapılır.Bir küçük termostat anahtarı hariç…

Ay’ a ilk adım

Binlerce teknik dökümanın arasında unutulan bu küçük ayrıntı, 1970 yılında meydana gelen korkunç olayın tek sorumlusudur.21 ekim 68 günü, Los Angeles, Downey’de bulunan Rockwell fabrikasında, kumanda ve servis modülleri ile ilgili son bir toplantı yapılır.Apollo 10′ da (Ay modülünün test edilmesinde kullanılan uçuş) kullanılacak olan oksijen tankı, yanlışlıkla 5 cm. kadar destek ayaklarının üzerine düşer.Görünürde hiçbir iz bırakmayan bu düşüş üzerine Rockwell tankı, incelenmesi için tekrar bakıma aldırır. Bu arada, Apollo 10’a da yeni bir tank konur. Testlerden geçtikten sonra bir sorun olmadığına karar verilen eski tank da yeni bir uçuş için programlanır. Yeni uçuşun adı ise “Apollo 13” tür.70 yılının nisan ayında Apollo 13 uçuşa tamamen hazırdır. Satürn V motorunun üzerine konan uzay aracı, son deneme testinden (CDDT, Countdown Demonstration Test) sonra yolculuk başlayacaktır. Son deneme rokette her şeyin yolunda gidip gitmediğini gösterecek, tanklarda sorun olup olmadığını ortaya çıkaracaktır. Testin tamamlanmasının ardından teknisyenler sistemleri boşaltmak üzere hazırlıklara başlarlar. Ancak, soğuk tankların birindeki süzme sübaplarında bir sorun vardır.

Apollo 17 göreviyle Ay’a giden ekipten, astronot Eugene A. Cernan araştırma gezisi yaparken

Bu, 68 yılında Downey’deki 5 cm düşüşün sonucudur. Sonuç olarak, çok soğuk sıvı oksijen dışarı çıkamıyordur.27 mart günü, Apollo 13’ün kumanda modül pilotu olan Ken Mattingley, deponun içindeki ısıtıcının kullanılarak oksijenin kaynatılması emrini verir.Ne var ki, son sağlık testlerinde kızamık olduğu söylenen Mattingley uçuştan alınır. Son anda yapılan bu değişiklik Mattingley’in koltuğuna Jack Swigert’ı getirir. Ancak servis modülünde Ken’in Jack için hazırlamış olduğu ufak bir sürpriz vardır.Bu sürpriz, o küçük termostat anahtarıdır.Dünya etrafında 2, Ay’a yapılan 4 başarılı uçuşta bu anahtar hiç hata yapmamıştır. Geri sayım sırasında bu anahtardan istenen, oksijen deposunun içindeki oksijen kaynadıkça içerideki ısıtıcının fazla ısınmasını önlemektir.

Ancak 28 volta göre ayarlanan bu anahtar, servis modülünün yeniden düzenlenmiş elektrik sisteminden gelen kuvvetli 65 volt ile karşılaşınca her şey birden değişiverir. 10 yıl önceki genel yenilemede yapılan bu küçücük hata, büyük bir felakete neden olur.Elektrik akımı hızla ısıtıcının içine dolarken, onu durdurabilecek hiçbir şey yoktur. Teknisyenlerden hiçbiri, normal sıcaklığı 85 derecenin altında olması gereken yarı boş deponun içindeki sıcaklığın 537 dereceye ulaşmakta olduğunun farkına değillerdir.Sıcaklık, olması gerekenin çok üstündedir. Deponun elektrik sistemi üzerindeki izolasyon yandığı ve bir kısmı kül olduğu için, çıplak teller ortaya çıkar. Dışarıdan her şey normal görünür; depo boştur, ısıtıcılar kapatılır ve depo tekrardan soğumuştur.11 nisan günü, uzay aracına taze oksijen, hidrojen ve yakıt yüklenerek fırlatılmaya hazır konuma getirilir. Sorun olan depoya ikinci kez elektrik akımı geldiğinde, Apollo 13 Dünya’dan 205 bin mil uzakta bir yerlerdedir.Swigert, sıvı oksijenin eşit olarak dağıtılmasını sağlamak için fanı açar. Bu hareket, çıplak tellerin birbirlerine daha da yaklaşarak kıvılcım oluşturmasına neden olur. Sıvı oksijen, kıvılcımın etrafında gaza dönüşerek alev alır ve bu da nir anda çevredeki sıvı oksijenin daha büyük bir bölümünü gaza dönüştürür.Depo, bir bombadan farksız duruma gelir. Swigert düğmeye dokunduktan sonra sadece 16 saniye sonra büyük bir patlama olur. Patlama, diğer sistemlerden boru tesisatının da kesilmesine neden olur. Bu da sürekli ve gitgide kötüleşen bir sızıntıyla sonuçlanır.Gaz kaçağı, gemiyi yöneten roket gibi Apollo’yu yolundan çıkarır. Odssey’in gücünü üreten yakıt hücrelerinin depolar beslediğinden, sarsıntıdan sonraki ilk belirti, elektrik dağıtım şebekesinde voltajın düşmesi olur.En büyük problem güç kaybıdır. Yakıt hücrelerinden fayda olmadığından, yapılması gereken tek şey, Ay yüzeyine yapılacak olan ufak bir gezintiye yetecek kadar olan kısıtlı pil kaynağından yararlanmaktır.En zoru da, arızalı aracı yoldan çıkarmadan Dünya’ya geri götürebilmektir. Bunu başarabilmek için Ay modülünün motorunun kullanılması gerekir ki, bu motor da tamamen başka bir amaç için üretilmiştir.

İki seçenek vardır.İlk seçenek: astronotların 2,5 gün içinde Dünya’ya dönmelerini sağlayacaktır; ancak, tüm yakıtı kullanıp, zaten sınırlı olan su rezervlerini tamamen tüketilmesi söz konusudur.İkinci seçenek ise: eve dönüşü 4 güne çıkarır. Ancak, yakıtın hepsini kullanmadığından, ileride olabilecek rota düzeltmeleri için yeterli yakıt bırakır.Birinci seçenek eve daha çabuk dönme imkanı tanımasına karşın, “Hepsi, ya da hiçbiri” fikrini uygulamak istemezler.Patlamadan 6 saat kadar sonra sabah saat 2:43’te, Lovell motoru ateşler ve Apollo 13 Dünya’ya doğru yola çıkar.Yerdeki kontrolörler ise, Ay modülüne su, oksijen ve elektrik sağlayabilmenin yollarını ararlar. Ay modülü, 2 kişiyi 145 saat besleyebilecek, 3 kişiyi ise 100 saat idare edebilecek şekilde düzenlenmiştir.Uzay gemisinde yeteri kadar oksijen vardır; kapılar sıkıca kapalı tutulduğu sürece oksijen sıkıntısı çekilmeyecektir.Su konusuna gelince işler değişir. Mürettebat bir süre susuz idare edebilir. Ancak su, Ay modülünün elektronik cihazlarını serin tutmaya yarar. Gemideki su ancak 54 saat idare edebilecek kadardır. Su bittiğinde ise elektronik cihazlar çok fazla ısınıp devre dışı kalacaktır.Ay modülündeki pillerde 2000 amp/s enerji mevcuttur. Kazadan önce, mühendisler Ay modülünün güç harcamasını minimum 20 amp/s olarak hesaplarlar. Bu da geriye 100 saat kaldığını gösterir.

Ancak, yolculuğun sonunda devre dışı olan kumanda modülünü yeniden harekete geçirmek için pillerin gücü kullanılmalıdır.Bu nedenle güç harcaması, en fazla 15 amp/s olmalıdır.Houston’daki mühendis ekibi işe yaramayan sistemleri kapatır ve kabindeki sıcaklık düşer. Buğu oluşmaya başlar. Her şeyden habersiz olan astronotlar bir an önce eve dönmekten başka bir düşünmüyorlardır.Su, oksijen ve gücü denetleyen genç bir mühendis, problemin ilk farkına varan kişi olur. Verileri tekrar gözden geçiren bu mühendis, vakit kaybetmeden Uçuş Yöneticisi Gene Kranz’a gider.Astronotların oksijenleri fazlasıyla yeterlidir. Ancak, eve dönemeden, çıkardıkları karbon-dioksitten zehirleneceklerdir.Ay modülü filtreleri, karbon-monoksiti ortadan kaldırmak için kimyasal bir tepkime kullanmak üzere üretilmiştir.Ve 3 kişiden çıkan karbondioksiti, normalinin iki kat fazla süreyle emecek kadar lityum hidroksiti çermiyordur.Kumanda modülü hava temizleyicileri de aynı sistemle çalışır. Ancak, burada kullanılan, süzgeçlerinin şekilleri Ay modülünün hava sistemine uymuyordur.

şimdi gemi odyssey’de.

Bu sorunu, Dünya’da masa başında çalışmalar yapanlar çözer.Önlerindeki masada Apollo 13’ün iç kısmının bir maketi bulunan ekip, yoğun bir çalışmanın sonunda ellerindekileri birleştirerek, kumanda modülü süzgecindeki lityum hidroksiti kullanan bir filtre üretmeyi başarırlar.

Sonunda herşey yoluna girer. Lovell, Haise ve Swigert, sonunda kumanda modülünün içinde okyanusa düşmeyi başarırlar. Kurtarma gemisi okyanusa düştükleri alandan 6,5 km uzakta onları bekliyordur.Apollo 13, Houston saatiyle 13:13’te fırlatıır ve 13 Nisan’da Ay çekim alanına girmesi planlanır. Bu olaydan sonra Amerika’da hiçbir uzay mekiğine 13 sayısı verilmez.Apollo 13 mürettebatı Ay’a ayak basma şansını elde edememiştir. Ancak, Ay’a gidebilmiş olsalar belki de bu kadar ünlü olamayacaklar ve kamuoyunun ilgisini bu kadar çekemeyeceklerdir.Dipnot:
Apollo programı, ABD Başkanı John F. Kennedy’nin desteğiyle, SSCB’yi uzayda geçebilmek amacıyla başlatılır.Apollo 1: 1967- Kapsülde yangın çıkar. Üç astronot hayatını kaybeder.Apollo 2-6: Uzaya mürettabatsız olarak gönderilir.Apollo 7: 1968- Üç mürettebatla 10 gün uzayda kalır.Apollo 8: 1968- İçinde insanla Ay yörüngesini tamamlayan ilk uzay aracıdır.Apollo 9 ve 10: Ay’a iniş kapsülü üzerinde çalışmlar yapılır.Apollo 11: 1969- Neil Armstrong ve Edwin Aldrin Ay’ a ayak basan ilk astronotlar olurlar.Apollo 12: NASA, bir Sovyet mekiğinin yanına iniş yapar.Apollo 14: Ay’a iniş sırasında zarar görür.Apollo 15-16:Ay’da dolaşan ilk uzay aracıdır.Apollo 17: 1972- Ay’da uzun süre yürüyen ilk insanları taşıyan mekiktir.Kaynak: Jim Lovell, Jeffrey Kluger/ Apollo 13

Ron Howard yönetmenliğinde beyaz perdeye yansıyan 1995 yapımı Apollo 13 hikayesini gerçekte yaşanmış olan apollo 13 kazasından alan bir drama. Tom Hanks, Bill Paxton, Kevin Bacon, Gary Sinise ve Ed Harris in başrollerini paylaştığı filmde bence olay oldukça başarılı bir şekilde anlatılmış… özellikle uçuş yönetmeni rolündeki Ed Harris’in kumanda merkezinden astronotlarla kurduğu diyalog ve yansıtılan ortamı çok etkili bulurum, ayrıca filmin efektleri de ayrı bir duygu ve heyecan katmış diye düşünüyorum… hikayeye değinirsek apollo uzay programı dahilinde 11 nisan 1970 yılında fırlatılan apollo 13, ay’a doğru seyahatinin 2.günün de servis modulündeki bir patlama sonucunda hasara uğradı. astronotlar 6 gün boyunca kısıtlı imkanlar ile uzayda hayatta kaldılar ve 17 nisan 1970 de dünya’ya döndüler… oldukça heyecanlı bir serüven olan apollo 13 bence kaçırılmaması gereken bir yapım…